نقش شیعیان در تاریخ پژوهی و تمدن
چکیده
با توجه به گسترش چشم‌گیر مطالعات حدیث‌پژوهی در دوران معاصر، اکنون پرداختن به بخشی مهم از محتوای فراموش‌شده روایات یعنی مباحث تاریخی شیعیان می‌تواند برای شیعیان و هم برای تاریخ‌پژوهان و هم برای حدیث‌پژوهان می‌تواند پرجاذبه باشد و افق‌هایی نو در مطالعات و بررسی‌های آنها بگشاید. این مطالعات در مراحل نخستین خود است و ملاحظات روش‌شناختی می‌تواند به سامان دادن روشمند آنها بیانجامد.
این نوشتار کوشیده است در یک نگاه درون‌شیعی و با هدف شناساندن قلمرو، ظرفیت، اهمیت و ارزش محتوای تاریخی روایات امامان شیعه علیهم السلام و در پاسخ به نیازهای جامعه علمی، به عنوان یک ایده، این ملاحظات هشت‌گانه روش‌شناختی را مورد توجه قرار دهد:
۱. تقدم پرسش از بودن بر پرسش از چگونگی به معنای ضرورت پرداختن به بررسی‌های وصفی و تحلیل‌های وصفی پیش از پرداختن به تحلیل‌های تفسیری و تبیینی و روش نقد متن و مانند آن
۲. مشخص ساختن رویکرد بررسی مفاد تاریخی روایات به عنوان محتوای روایات و یا بازنمایی تاریخ در روایات
۳. قلمرو زمانی رویدادهای تاریخی در روایات شیعی
۴. تنوع موضوعات تاریخی در روایات شیعی
۵. ابعاد مادی و فرامادی بازتاب رویدادهای تاریخی در روایات شیعی
۶. اهداف پرداختن به رویدادهای تاریخی در روایات شیعی
۷. توجه به گزاره‌های تاریخی روایات اهل بیت علیهم السلام به عنوان مرحله‌ای مهم از تاریخ‌نگاری شیعیان.
۸. ضرورت به کارگیری روش‌ها و تکنیک‌های جدید پژوهشی مانند تحلیل محتوا، تحلیل مضمون، مقایسه و مانند آن در فهم گزاره‌های تاریخی روایات شیعی و نیز برگزیدن رویکرد روش پژوهش ترکیبی در پژوهش‌های مربوط به رویدادهای تاریخی در روایات شیعی
مقاله با پیشنهاد راه اندازی یک بانک اطلاعاتی جامع برای تاریخ در روایات شیعی پایان یافته است.
مقدمه و بیان مسأله
گسترش نگاه بیرونی به احادیث و افزایش توجه زیاد دهه‌های اخیر به معیارهای تشخیص درست از نادرست در روایات دوران نخستین اسلامی تا اندازه‌ای ما را از توجه به محتوای آنها بازداشته است. بخشی مهم از این محتوای فراموش‌شده روایات را مباحث تاریخی تشکیل می‌دهد.
تفاوت‌ها و تمایزهای روایات شیعی و سنی در زمینه مباحث تاریخی نیز دو دسته اطلاعات تاریخی با دو رویکرد متفاوت را در بین شیعیان و اهل سنت به دنبال داشته است. دو عامل زیر موجب تفاوت کمی و کیفی روایات شیعی با روایات اهل سنت در زمینه مباحث و رویدادهای تاریخی شده است:
تفاوت نگاه آنها در باره مفهوم عصمت و نیز به دنبال آن، بازه زمانی حضور معصوم، به این معنی که این بازه نزد شیعیان به عصر نبوی محدود نمی‌شود و تا پایان عصر حضور و بلکه تا پایان غیبت صغری را در بر می‌گیرد.
این مقاله می کوشد ضمن ارائه ایده ضرورت بررسی مفاد تاریخی روایات شیعه و ملاحظات روش‌شناختی آن، پیشنهاد راه‌اندازی یک بانک جامع اطلاعات را مطرح کند. مایل هستم بر واژه انگاره (ایده) تأکید کنم، زیرا این مقاله در پی ارائه یک بحث علمی با استانداردهای نشریات پژوهشی نیست، بلکه هدف اصلی ارائه دیدگاه و دریافت و شنیدن نقدهاست.
همچنین باید توجه داشت که در این مقاله، نیازهای کنونی جامعه علمی ایران، به ویژه از منظر کسانی که به یک رویکرد دینی در مطالعات تاریخی باور دارند مد نظر بوده است. بنا بر این می‌توان گفت خاستگاه اولیه دیدگاه ارائه شده در این مقاله، یک نگاه درون‌شیعی همراه با باور به ارزش محتوایی این روایات و امکان درانداختن طرحی نو و یا دست کم افق‌هایی نو برای مطالعات تاریخی بر پایه بازخوانی این روایات است. این دیدگاه می‌تواند برای شیعه‌پژوهان، مورخان و حدیث‌پژوهان پرجاذبه باشد، زیرا در صورت پذیرفته شدن می‌تواند افق‌هایی نو در مطالعات و پژوهش‌های آنها بگشاید. از آنجا که بررسی‌های تاریخی احادیث در مراحل نخستین خود است، به نظر می‌رسد ملاحظات روش‌شناختی می‌تواند به بهتر شدن فرایند بررسی و سامان دادن روشمند آن بیانجامد.
ثبت دیدگاه شما