اتان کلبرگ؛
صهیونیستی که همه تاریخ و اعتقادات شیعه را می‌داند
بسیاری از دانشمدان و پژوهشگران دین در غرب همواره در تلاش برای پژوهش‌های عمیق و گسترده در دل ادیان مختلف بوده‌اند. از دیرباز تلاش‌هایی از سوی غربی‌ها برای شناخت شرق صورت گرفته است. برخی آثار ادبی و تاریخی پدید آمده در یونان و روم را می‌توان نمونه‌هایی از مطالعات شرقی نخستین شمرد؛ با این همه ظهور اسلام فصلی نو در روابط شرق و غرب گشود.
باوجود به رسمیت شناخته شدن دین مسیحیت از سوی قرآن و برخوردهای مسالمت‌آمیز پیامبر (ص) با مسیحیان و دولت‌های مسیحی، آنان موضعی خصمانه در برابر اسلام و مسلمانان اتخاذ کردند و تحت تأثیر این موضع، آثاری -ولو اندک- درباره پیامبر، قرآن و مسلمانان پدید آوردند. این رویه خصمانه پس از جنگ‌های صلیبی شدت بیشتری پیدا کرد، بنابراین شاید پر بیراه نباشد اگر بگوییم «مطالعات اسلامی در غرب» تکویناً ضداسلامی بوده و خاستگاهی اسلام‌ستیزانه داشته است. مطالعات اسلامی در غرب عمدتاً از سه جریان و پدیده متأثر بوده است:
- تحولات فرهنگی و سیاسی در غرب؛
- تحولات سیاسی و فرهنگی در شرق؛
- روابط شرق و غرب.
با توجه به این نکته و نظر به اهمیت دادن محققان حوزه شرق‌شناسی به هر یک از این سه جریان، دیدگاه‌های مختلفی در باب مراحل مطالعات اسلامی در غرب ارائه شده که از میان آن دیدگاه‌ها، آنچه مناسب‌تر به نظر می‌رسد، تقسیم آن به شش مرحله به شرح زیر است:
- مرحله دفاع (از ظهور اسلام تا قرن 14)؛
- مرحله تبشیر (قرن 16 – 15)؛
- مرحله استعمار (قرن 18-17)؛
- مرحله تحقیق علمی (قرن 20-19)؛
- مرحله فرا استعمار (بعد از واقعه 11 سپتامبر)؛
- مرحله نوین شیعه ستیزی (بعد از شکست رژیم صهیونیستی در نبرد 33روزه)
پس از واقعه 11 سپتامبر بسیاری از معادله‌های سیاسی و فرهنگی جهان تغییر نمود، در پی این تغییر، مطالعات اسلامی ویژگی‌های جدیدی یافته است که می‌توان آن را در بحثی جداگانه مورد بررسی قرار داد. درواقع غرب به رهبری امریکا با استفاده از قدرت رسانه‌ای و با مقاصد سلطه‌جویانه خویش، ادبیات تازه‌ای را در حیطه مطالعات اسلامی وارد نموده است (با تأکید بر بزرگ‌نمایی ابعاد ستیزه جویانه اسلام و با استفاده از واژه‌هایی چون تروریسم و بنیادگرایی)؛ بنابراین می‌توان آنچه را که در مُهر و موم‌های اخیر از اسلام‌شناسی در غرب برداشت می‌شود، نوعی بازگشت به مرحله استعمار تلقی کرد.
بدیهی است که پس از انقلاب اسلامی در ایران و ظهور دیگر جنبش‌های شیعی در جهان، توجه غرب به مطالعات شیعی بیش از پیش جلب شده اما مسئله مهم این است که ما به عنوان کانون توجه این مطالعات تا چه حد از مطالعات غربیان درباره تشیع و شیعه‌شناسیآگاهیم؟ چه افراد، مراکز و مؤسساتی، شیعه‌پژوهی را وجهه همت خویش قرار داده‌اند؟ آیا این کارها از اصالت کافی علمی برخوردار است؟ و… در سلسله مقالات پیش رو تلاش داریم با این شخصیت‌ها و مؤسسات آشنا شویم.
- اتان کلبرگ؛ تحصیلات
اتان کلبرگ شیعه شناس رژیم صهیونیستی است که به سال 1943 در تل آویو به دنیا آمده است. وی در کودکی به موسیقی و پیانو علاقه داشته و به همین منظور به مدرسه فنون و موسیقی نیویورک می‌رود. او در دوره متوسطه است که در کنار زبان عبری به مطالعه زبان‌های عربی و انگلیسی علاقه‌مند می‌شود. کلبرگ پس از اتمام خدمت سربازی وارد دانشگاه عبری اورشلیم شده و در سال‌های 1966 و 1968 به ترتیب مقاطع کارشناسی و کارشناسی ارشد را با رتبه عالی پشت سر می‌گذارد.
وی در ادامه به دانشگاه آکسفورد می‌رود و در 1971 درجه دکتری را از این دانشگاه کسب می‌کند. موضوع رساله دکترای اتان کلبرگ «جایگاه صحابه نزد شیعیان دوازده امامی» بود که آن را با راهنمایی ساموئل استرن و ریچارد والزر نگاشته و دفاع می‌کند. پس از آنکلبرگ، از سال 1972 به عنوان مدرس در گروه مطالعات زبان عربی دانشگاه عبری اورشلیممشغول به کار می‌شود. او در سال 1991 به رتبه استاد تمامی ارتقا می‌یابد و در سال 2006 بازنشسته می‌شود.
حوزه‌های مطالعاتی و آموزشی
زمینه‌های مطالعاتی و تخصص اتان کلبرگ شامل تفسیر قرآن، متون عرفانی، ادبیات شیعی قدیم، شهادت در اسلام قرون وسطی و بررسی نسخ خطی عربی بود. در این مدت و مابین سال‌های 1987 تا 1989 ریاست مرکز مطالعات آسیایی-آفریقایی مکس شلوسینگر را بر عهده داشته است. وی همچنین در دانشگاه‌های ییل، پریسنتون و مؤسسه مطالعات پیشرفته دانشگاه عبری اورشلیم به عنوان استاد میهمان تدریس داشته است. او در سال 1993 به عضویت آکادمی ملی علوم رژیم صهیونیستی درآمد و از سال 2001 تا 2007 به نمایندگی از این آکادمی در کمیته دائمی علوم انسانی بنیاد علمی اروپا حضور داشت.
اتان کلبرگ علاوه بر آن، تاکنون در مراکز علمی مختلفی از جمله انجمن مطالعات پیشرفته دانشگاه پرینستون، کمیته مطالعه عربی آموزش و پرورش رژیم صهیونیستی و کمیته آموزشی موسسه بن‌زوی عضویت داشته و چند نوبت به عنوان استاد نمونه دانشگاه خود انتخاب شده است. وی همچنین در سال 2008 به پاس دستاوردهای علمی چندین ساله برنده جایزه روچیلد شد.
- آثار و تألیفات
اتان کلبرگ تحقیقات و مقالات زیادی درباره تاریخ فکری و عقیدتی فرق اسلامی انجام داده و از مقطعی به بعد بر مذهب شیعه متمرکز شده و آثار قابل توجهی را می‌نویسد. آثار و نوشته‌های او در ابتدا بیشتر درباره عرفان و تصوف اسلامی بود و کم‌کم به سوی تاریخ و عقاید تشیع بخصوص در قرون وسطی امتداد سوق پیدا کرد. مشهورترین پژوهش شیعی اوکتابخانه ابن طاووس و احوال و آثار او [2] نام دارد که به فارسی نیز ترجمه شده است. [3] از جمله مقالات او بررسی مقوله شهادت در تشیع است که در آن به بررسی مفهوم شهادت، اجر اُخروی شهید و درجات آن و نیز تفاوت میان شهادت و کشته شدن انتحاری پرداخته است برخی دیگر از عناوین مقالات او عبارت‌اند از:
تفسیر اصطلاح «رافضی» که برای وهن شیعیان به کار می‌رود، تقیه و حفظ جان مؤمنان و دلایل رد و تأیید آن، تعریف و تفسیر اصلاح «محدَّث» و نسبت آن با ائمه شیعه، رجعت و حکمرانی صالحان بر زمین در زمان قیام مهدی [عج]، تولی و تبری به عنوان یکی از ارکان فروع دین، بررسی لغت «ابوتراب» کنیه امام اول شیعیان و دیدگاه اهل سنت نسبت به آن، ریشه‌یابی تاریخی امامت و ائمه دوازده‌گانه، مفهوم جهاد در فقه شیعه و تفاوت آن با فقه اهل سنت، نظرات فقهی مختلف شیعه پیرامون فرزند حاصل از روابط نامشروع، جایگاه سایر فرق اسلامی از دیدگاه شیعه.
کتابخانه ابن طاووس و احوال و آثار او نوشته اتان کلبرگ
اتان کلبرگ زندگینامه بیش از 30 تن از علمای شیعه را به رشته تحریر درآورده که بسیاری از آن‌ها در دایرةالمعارف اسلامی (نسخه دوم: EI2) و دانشنامه ایران آمده است. همچنین دو مقاله را به تفسیر و قرائت قرآن از نظر شیعی و با توجه به کتاب «کتاب القراءات» احمد بن محمد سیاری و یک مقاله به چگونگی مرگ پیامبر خدا از دیگاه محققان غربی اختصاص داده است. برخی از آثار کلبرگ به عربی، فارسی و ترکی ترجمه شده است.
کتاب القراءات احمد بن محمد سیاری تحقیق اتان کلبرگ
مطالعات اسلام‌شناسی و ایران‌شناسی در دانشگاه‌های اسرائیل، یکی از پردامنه‌ترین و گسترده‌ترین اَشکال این مطالعات در میان نمونه‌های مشابه در سایر دانشگاه‌های کشورهای غربی است. بسیاری از مقالات دائرةالمعارف اسلام و ایرانیکا توسط محققان دانشگاه‌هایاسرائیل نگاشته شده و تحقیقات متعددی در حوزه‌ی شیعه، روحانیت و مرجعیت در دانشگاه‌های اسرائیل صورت گرفته است. مطالعات اسلام‌شناسی دانشگاه‌های اسرائیل، در شاخه‌ها و حوزه‌های مختلف نظیر مطالعات اسلامی و خاورمیانه، زبان و ادبیات عربی، مطالعات هندی، ایرانی و ارمنی، مطالعات آفریقایی و مطالعات خاور دور صورت می‌گیرد.
- ترجمه کتابخانه ابن طاووس و احوال و آثار او نوشته اتان کلبرگ
تشیع و ایران از جمله موضوعات اصلی پژوهش‌های این مؤسسات است که با توجه به تعارض شدید میان ایران و اسرائیل، این پژوهش‌ها از وزن قابل توجهی برخوردارند. گرچه شاخه‌ی مجزایی با عنوان مرجعیت‌پژوهی در مؤسسات اسلام‌شناسی اسرائیل وجود ندارد، اما موضوع بسیاری از پژوهش‌های این مؤسسات در بخش ایران و تشیع، روحانیت و مرجعیت می‌باشد. در حوزه تاریخ تشیع، اتان کلبرگ نخستین محققی است که تنها به این موضوع پرداخته و به تربیت شاگردانی همت گمارده است و در یک جمله او شیعه پژوهی است که اطلاعات فوق‌العاده و دقیقی درباره تاریخ و اعتقادات شیعه دارد.
پی‌نوشت‌ها و منابع:
[1] Etan Kohlberg;Department:Institute of Asian and African Studies, Faculty of HumanitiesPrimary Email address:hduke@cc.huji.ac.il &Email address (extra):mailto:Etan.Kohlberg@huji.ac.ilEmail address (extra):hduke@huji.ac.il;Tel:02-5883741;Fax:08-9466267.
[2] – A Medieval Muslim Scholar at Work: Ibn Tawus and his Library. Etan Kohlberg, Leiden: Brill, 1992.
- کلبرگ، اتان، کتابخانه ابن طاووس و احوال و آثار او، ترجمه سید علی قرائی و رسول جعفریان، قم 1371
حسینی زاده، محمد علی (۱۳۸۲)، «مطالعات اسلام‌شناسی و شیعه‌شناسی در دانشگاه‌های فلسطین اشغالی»، شیعه‌شناسی، تابستان ۱۳۸۲، شماره ۲ ، صص.۱۰۶-۱۰۱.
رحمتی، محمد کاظم (۱۳۸۶)، «مطالعات اسلامی در فلسطین اشغالی: بررسی کتابشناختی»، پانزده خرداد، پاییز ۱۳۸۶، شماره۱۳، صص.۲۸۵-۳۲۰.
[بی‌نام] (۱۳۸۴)، «مطالعات اسلام‌شناسی و شیعه‌شناسی در دانشگاه تل‌آویو»، پژوهه، خرداد و تیر ۱۳۸۴، صص۵۱-۴۶.
ثبت دیدگاه شما