امام باقر (ع) و زمانه‌ی تخریب باورهای دینی

نوشته حجت الاسلام والمسلمین هادی سروش

---

حجت الاسلام والمسلمین هادی سروش در مطلبی با عنوان «امام باقر (ع) و زمانه‌ی تخریب باورهای دینی» اینگونه آورده است:

یکی خصوصیات زمان امام باقر (ع) این است که زمان ممتدی بر جامعه گذشته و باورهای اصیل دینی به اضمحلال و تخریب سوق داده شده! سوالی که به حال امروز ما نیز میتواند مفید باشد این است در زمانه تخریب عقائد روش و برنامه حضرت باقرالعلوم چگونه بوده؟

زمان تخریب باورهای دینی

توصیف امام باقر از چنان زمانی چنین است؛ «مانند گله‌ای که از چوپان محروم باشد و گم شود و در شب تیره و دشمن گرسنه در مقابل او قرار داشته باشد…» (کافی / ۱۰۴)

در اینجاست که امام باقر (ع) روی به مردم کرده و فرمود: «مردم کجا می‌‌روید؟ به کجا رانده می‌‌شوید؟ شما در آغاز به وسیله ما اهل بیت هدایت شدید و سرانجام کار شما نیز با ما پایان می‌پذیرد.» / اَیُّهَا النَّاسُ! أَیْنَ تَذْهَبُونَ وَ أَیْنَ یُرَادُ بِکُمْ؟ بِنُا هُدَی اللهِ اَوّلِکُمْ وَ بِنَا خَتَمَ آخِرُکُمْ (کافی ج۱ ص ۴۷۱)

عوامل تخریب اعتقادات جامعه

اول؛ وجود مدیریت‌های فاسد و ظالم بنام دین می‌تواند اعتقادات جامعه را تباه کند!
حضرت (ع) فرمود: « کارگزاران ظلم و اطرافیانشان که از دین فاصله می‌گیرند، خود تباه شده و جامعه را به گمراهی می‌کشانند!» / ان ائمه الجور و اتباعهم لمعزولون عن دین الله قد ضلوا و اضلوا  … / (کافی ص ۱۰۴)
همان‌ کسانیکه ظلم می‌کنند و اصلِ رانت را خود می‌خورند و سر زیر آن را به اطرافیان و همفکرانشان می‌دهند و در نتیجه رفاه عموم مردم را به گروگان می‌گیرند!

عامل دوم؛ دانشمندان دینی هستند که به سفارش این و آن و یا رسیدن به بیت المال؛ تحریف دین می‌کنند!
این گروه متشکل از دانشمندان و علماء سوء هستند که تریبون‌های مذهبی را در دست دارند و مطالع خود را از آن طریق دنبال می‌کنند!

حضرت باقر (ع) برای این گروه؛ سه مشخصه تعریف نمودند:

مشخصه اول؛ عالمان دینی منحرفی‌اند که تلاش در «حفظ ظاهر قرآن» دارند و دادِ اسلام اسلام دارند!
مشخصه دوم؛ دست در مقاصد قرآن برده و با تفسیر انحرافی از آیات قرآن افکار از مسیر صحیح باز می‌دارند!
ومشخصه سوم این عالمان سوء را چنین ترسیم فرمود؛ بدستگاه سیاسی ظالم، نه تنها نزدیکند، بلکه «با» آنان هستند! (ر.ک؛کافی، ج۸ ح/۱۶)

امام باقر (ع) این موضوع را بیشتر مورد مو شکافی قرار می‌دهد و می‌فرماید: « نظایر احبار و رهبان را ببین، احباری که کتاب خدا را از مردم کتمان و تحریف کرده و با تمام این احوال، سودی از کارشان نکرده و راه به جایی نبردند. اکنون مانند آن‌ها در این امت‌‌اند، کسانی که الفاظ قرآن را حفظ کرده و حدود آن را تحریف می‌‌کنند. آن‌ها با اشراف و بزرگان هستند. زمانی که رهبران هوا پرست متفرق شوند، آن‌ها با کسانی هستند که دنیای بیشتری دارند. فهم آن‌ها در همین حد است. / فَاَعْرِفْ أَشْبَاهَ الْأَحْبَارِ وَ الرُّهْبَانَ الَّذِینَ سَارُوا بِکِتْمَانِ الْکِتَابِ وَ تَحْرِیفِهِ فَمَا رَبِحَتْ تِجَارَتُهُمْ وَ مَا کَانُوا مُهْتَدِینَ، ثُمَّ اَعْرِفْ أَشْبَاهَهُمْ مِنْ هَذِهِ الْأُمَّهِ الَّذِینَ أَقَامُوا حُرُوفَ الْکِتَابِ وَ حَرِّفُوا حُدُودَهُ، فَهُمْ مَعَ السَّادَهِ وَ الْکِبَرَهِ، فَاِذَا تَفَرَّقَتْ قَادَهُ الْأَهْوَاءِ کَانُوا مَعَ أَکْثَرِهِمْ دَنِیّاً وَ ذَلِکَ مُبَلِّغُهُمْ مِنَ الْعِلْمِ» (روضه کافی)

برنامه دانشمندان منفی در تاثیر بر احساسات دینی جامعه

1. دعوت جامعه به منویات خود یکی از برنامه های دانشمندان منفی است.
   نکته قابل توجه این است؛ طبق روشنگری امام باقر (ع) این عالمان منفی و قدرت طلب بصورت مستقیم مردم را به بی‌دینی دعوت نمی‌کنند بلکه از جامعه «تبعیت منویات» خود را مطالبه می‌کنند! امام باقر (ع) فرمود:
   «به خدا قسم، یهود و نصاری، علماء آئین و مذهب خود را مورد عبادت قرار ندادند یعنی نماز و روزه‌شان را برای آنان و بسوی آنان انجام ندادند»، بلکه؛ در «معصیت خدا از آنان اطاعت» کردند! / وَاللَّهِ مَا صَلَّوْا لَهُمْ وَ لَا صَامُوا وَ لَکِنْ أَطَاعُوهُمْ فِی مَعْصِیَهًِْ اللَّهِ. (المحاسن، ج۱، ص۳۸۳)
2. تندروی‌هایی که بشکل سخت‌گیری بر شهروندان جامعه ظهور می‌کند یکی دیگر از برنامه این عالمان منفی است!
   فردی بنام حکم بن عیینه با امام باقر (ع) ملاقات داشت و وقتی وارد منزل امام شد خود را در یک منزل زیبا و دارای اثاثیه چشم گیری دید! گر چه لب به اعتراض نگشوده بود امّا در قلبش قابل قبول نبود که امام باقر (ع) در چنین شرائط نسبتا مناسبی قرار داشته باشد و امام (ع) که از خطورات قلبی او کاملا مطلع بود زوایای اعتراض او را مشاهده کرد بدون دفع وقت این آیه را تلاوت فرمود:
   «من حرّم الله زینه الله التی اخرج لعباده..» به چه دلیل عقلی و یا شرعی می‌توان نعمت‌های زیبائی که خداوند متعال که برای بهره جستن بندگانش فراهم آورده را حکم به عدم جواز صادر کرد؟! (کافی ۶ / ۴۴۶)استاد مطهری در سخن زیبایی می‌نویسد: ما نباید به نام امر به معروف و نهی از منکر، در ترخیصات مردم دست درازی کنیم و به بند کفش و دکمه لباس و موی سر و دوخت جامه مردم ایراد بگیریم. ان الله حرّم حراماً فلاتعتدوها… لعن الله الخوارج ضیقوا علی انفسهم… از یکی از اساتید بزرگ فقه ( مقصود استاد مطهری؛ امام خمینی است) شنیدم این حدیث را که: ان الله یحب ان یؤخذ برخصه کما یحب ان یؤخذ بعزائمه. (یادداشت‌‏های استاد مطهری، ج‏۱۰ ص ۲۴۲)
3. برنامه دیگر عالمان سوء که باعث تخریب باورهای دینی مردم می‌شوند؛ تملق و چاپلوسی و ارائه اطلاعات غلط و افراطی در مورد اشخاص و امورات اقتصادی و یا سیاسی جامعه است!
   جناب برید عجلی گوید به امام باقر (ع) عرضه داشتم؛ می‌‌گویند: «اِنَّ اَصْحَابَنَا بِالْکُوفَهِ لَجَمَاعَهٌ کَثِیرَهٌ فَلَوْ أَمَرْتَهُمْ لَأَطَاعُوکَ وَ اتَّبَعُوکَ»؛ اصحاب ما در کوفه جمعیت انبوهی هستند که اگر به آنان دستوری صادر فرمایید از شما اطاعت و از فرمانتان متابعت خواهند کرد. امام فرمود: آیا می‌‌توانید از جیب برادر مؤمنتان مایحتاج‌تان را بردارید؟ گفتم: نه. امام پاسخ داد: «بِدِمَائِهِمْ أَبْخَلُ»؛ آنان نسبت به خون‌شان بخیل‌‌تر هستند!‌ (وسائل  ج۵ ص ۱۲۱)

اینکه تملق و افراط در تعریف از اشخاص باعث تخریب اعتقادات می‌شود، جای خود، امام باقر (ع) حتا اجازه تبیین جایگاه واقعی خود در شرائطی که زمینه مناسب نباشد را به افراد نمی‌دهد چرا که تبیین جایگاه بلند یک انسان در شرائط نامناسب ایجاد شبهه در مسائل مهم اعتقادی می‌کند.
به عنوان نمونه؛ مغیره بن سعید گوید به امام باقر (ع) عرض کردم؛ اگر شما اعلام عمومی کنید که علم الغیب دارید من مردم را در عراق آماده می‌کنم. امام باقر (ع) با این سخن مغیره برخورد کرد و او را از خود راند … و حتی نقل است که برخی به او کتک زدند. (شرح نهج ابن ابی الحدید، ج ۸ ص ۱۲۱)

عامل سوم؛ هجوم مشکلات و بلاهاست که می‌تواند در جامعه بین مردم و باورهای دینی‌شان ایجاد اختلال و فاصله کند!
حضرت باقر العلوم (ع) فرمود: «هر کس از شیعیان ما به بلائی گرفتار آید و صبر و شکیبایی از خود نشان دهد، خدا او را ثواب هزار شهید عطا فرماید / مَنْ بَلَی مِنْ شِیعَتِنَا بِبَلَاءٍ فَصَبَرَ کَتَبَ اللهُ لَهُ أَجْرَ أَلْفِ شَهِیدٍ.» (بحار  ج ۴۹ ص ۴۶)

در اینجاست که مدیران و کارگزاران جامعه موظف هستند نسبت به آنچه می‌تواند به عنوان بلاهای دامن‌گیر مانند بیماری‌های فراگیر و حوادث طبیعی شهروندان را زمین‌گیر کنند تمهیدات لازمی را اندیشیده که مانع از هجوم بلا به مردمان شود.

البته؛ در بیانات امام باقر (ع) اصل «حسن ظن بخدا» و «صبر وپایداری» و «ارتباط معنوی با خدا» در برابر این عامل سوم مورد سفارش است.

منبع: https://b2n.ir/r76327