موسوعه معارف شیعه «حقوق بشر دوستانه»
موسوعه معارف شیعه «حقوق بشر دوستانه» منتشر شد
کتاب «حقوق بشر دوستانه» نوشته عبدالحکیم سلیمی، یک مرجع علمی معتبر برای محققین فقه، حقوق و علوم سیاسی است که با ساختار جامع و استنادی قوی، چارچوبی نظری برای جایگاه اسلام در تدوین قواعد بشردوستانه و حل چالشهای حقوقی منازعات مسلحانه معاصر فراهم میآورد. این اثر، گامی محکم در جهت نظاممندسازی قواعد فقهی حاکم بر ستیز و اثبات همسویی عمیق فقه اسلامی با عالیترین ارزشهای بشردوستانه محسوب میشود و جایگاه موسوعه معارف شیعه را در ورود به مباحث کاربردی بینالمللی تقویت مینماید.
حقوق بشر دوستانه
تألیف: عبدالحکیم سلیمی
کتاب «حقوق بشر دوستانه» اثری بنیادین و متکی بر استدلالهای فقهی عمیق است که با رویکردی تحلیلی و نظاممند، به استخراج و تدوین قواعد حاکم بر ستیزهای مسلحانه از منابع اصیل شریعت اسلامی میپردازد. این مجلد تخصصی، که در قامت یک واحد پژوهشی ذیل موسوعه سیگانه معارف شیعه و با کوششهای علمی مؤسسه البیان للتألیف و التأصیل آمادهسازی شده است، داعیهدار اثبات اصالت و تقدم پارادایم فقهی اسلام در زمینهی انسانیسازی جنگ و تأسیس قواعد حمایتی است که امروزه با عنوان «حقوق بینالملل بشردوستانه» (IHL) شناخته میشوند.
اثر با اتخاذ متدولوژی استنادی دقیق به متون قرآنی، روایی و آراء فقهای امامیه، ساختاری منسجم از مبانی، اصول و مصادیق جزئی را ارائه داده و سهم تمدن اسلامی در غنیسازی نظری و عملی این حوزه حیاتی از حقوق عمومی را به وضوح ترسیم میکند.
۱. زیرساختهای معرفتی و مبانی الهیاتی (فصول اول و دوم)
ساختار پژوهش با تبیین زیرساختهای معرفتی و خاستگاه تشریعی قواعد ناظر بر ستیز آغاز میشود. کتاب نقش کلیدی علم «سیر» (فقه روابط بینالملل و قوانین جنگ) را به عنوان بنیان نظری قواعد بشردوستانه اسلامی برجسته میکند و نشان میدهد که قواعد فقهی چگونه خشونت را در جوامع پیشااسلامی محدود و چارچوبهای اخلاقی و حقوقی را تثبیت کرده است.
محور بنیادین مبانی نظری، اصل توحید و خدامحوری است. نویسنده استدلال میکند که پذیرش حاکمیت مطلق الهی، منجر به پذیرش کرامت ذاتی انسان (چه مسلمان و چه غیرمسلمان) میشود. این رویکرد الهیاتی، تخطی از قواعد جنگ را نه صرفاً نقض یک قانون وضعی، بلکه تجاوز به حریم اخلاقی و فرامین شرعی میداند و ضمانت اجرایی عمیقتری را برای اجرای قواعد بشردوستانه فراهم میآورد.
۲. نظام هنجاری: اصول حاکم بر ستیز (فصل سوم)
در بخش هنجاری کتاب، اصول بنیادی حقوق بشردوستانه در اسلام بهصورت سیستماتیک استخراج و تبیین شدهاند. این اصول تجلی رویکرد اعتدال عقلی و فقهی اسلام در مدیریت خصومتها هستند و بر این تأکید دارند که جنگ در اسلام یک حالت استثنایی و اضطراری است نه قاعده:
اصل کرامت و احسان: بهعنوان قاعدهی مادر، حتی در مورد اسیر یا دشمن در حال ستیز، رفتار با غیرمقاتلین باید نه تنها عادلانه، بلکه با نیکی و فراتر از الزامات متعارف قانونی (احسان) صورت پذیرد.
اصل تحدید مشروعیت (منع شروع جنگ): تصریح میشود که اصل اولیه اسلام، صلح است و توسل به جنگ تنها در قالب جهاد دفاعی یا برای رفع ظلم و فتنه مشروعیت مییابد.
اصول Ius in Bello (حقوق در جنگ):
اصل تفکیک (Distinction): تمایز مطلق میان مقاتلین (نظامیان) و غیرمقاتلین (غیرنظامیان)، با تأکید بر اینکه هدف عملیات جنگی منحصراً انهدام توان رزمی دشمن است.
اصل تحدید وسائل (Proportionality): منع هرگونه استفاده از ابزارهایی که منجر به تلفات نامتناسب و آسیبهای جمعی و غیرقابل کنترل میشود، که ریشه در قواعد فقهی «منع إفساد» و «منع إتلاف» دارد.
۳. قلمروهای حمایتی تخصصی و تحلیلهای نوین (فصول پنجم تا هشتم)
کتاب با ورود به فاز مصداقی، چگونگی اعمال این اصول را در قالب رژیمهای حمایتی تخصصی تشریح میکند:
حفاظت از اموال و زیرساختها: این بحث ذیل عنوان فقهی «منع اسراف» بررسی میشود. تخریب اموال عمومی، منابع حیاتی (مانند نخلستانها و کشتزارها) و زیرساختهای تمدنی، مگر به ضرورت نظامی مبرهن، ممنوع است. قواعد فقهی غنائم نیز بهگونهای تنظیم شدهاند که از غارت و تخریب مهارگسیخته جلوگیری شود.
حفاظت از اماکن خاص: تبیین حمایت از اماکن عبادی-فرهنگی و اماکن درمانی (بیمارستانها و پرسنل پزشکی). این حمایت در متون فقهی بر اساس احترام به حق حیات و لزوم تداوم خدمات حیاتی حتی در شرایط جنگی، تأکید شده است.
حقوق محیط زیست در ستیز: اختصاص فصلی مستقل به حفاظت از عناصر حیاتی مانند آب، خاک، هوا و جنگلها در برابر تخریب عمدی، با تأکید بر ملاحظات عدالت میاننسلی و اهمیت منابع مشترک بشری.
بخش پایانی (احکام اسیران و تحلیلهای نوین): کتاب به احکام اسیران جنگی و اختیارات حاکم اسلامی میپردازد. تمرکز اصلی بر لزوم «تفسیر کرامتمدارانه» از احکام اسارت در پرتو تحولات حقوقی و اخلاقی نوین است تا انعطافپذیری فقه شیعه در اجرای انسانیترین قوانین تضمین شود.
ثبت دیدگاه شما