«موسوعه معارف شیعه» با حضور نخبگان حوزوی و دانشگاهی رونمایی شد

مراسم با شکوه رونمایی از «موسوعه معارف شیعه» و برگزاری نشست علمی راهبردی با عنوان « معرفی تشیع در جهان معاصر: ضرورت ها و چالش‌ها» در روز پنجشنبه ۲۷ آذرماه ۱۴۰۴، در سالن اصلی مجمع جهانی اهل‌بیت (علیهم السلام) در قم برگزار گردید.

---

«موسوعه معارف شیعه» با حضور نخبگان حوزوی و دانشگاهی رونمایی شد ؛ نهضتی نو در عرصه دانشنامه‌نویسی شیعی برای گفتگوی تمدنی

 

گردهمایی نخبگان داخلی و بین‌المللی در مجمع جهانی اهل‌بیت (علیهم السلام)
مراسم با شکوه رونمایی از «موسوعه معارف شیعه» و برگزاری نشست علمی راهبردی با عنوان « معرفی تشیع در جهان معاصر: ضرورت ها و چالش‌ها» در روز پنجشنبه ۲۷ آذرماه ۱۴۰۴، در سالن اصلی مجمع جهانی اهل‌بیت (علیهم السلام) در قم برگزار گردید. این گردهمایی بزرگ، میزبانِ آیت الله سید احمد خاتمی، عضو فقهای شورای نگهبان و نماینده مجلس خبرگان رهبری، حجت الاسلام والمسلمین مولانا کلب جواد، دبیرکل مجلس علمای هند و جمع کثیری از اساتید تراز اول حوزه و دانشگاه، پژوهشگران برجسته، و شخصیت‌های علمی و فرهنگی از کشورهای مختلف از جمله هند، عراق، لبنان و ترکیه بود. برنامه با مشارکت و همکاری نهادهای علمی متعددی از جمله مؤسسه معارف اهل‌بیت(علیهم السلام)، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه، و مؤسسه احیاء میراث تمدن اسلامی سازماندهی شده بود و نشان‌دهنده عزم جمعی نهادهای علمی شیعی برای ارائه‌ای منسجم از معارف اهل‌بیت(علیهم السلام) بود.

تأکید بر عقلانیت، استدلال و جهان‌بینی جامع به عنوان بنیان معرفتی
حضرت آیت‌الله رضا رمضانی، دبیرکل مجمع جهانی اهل‌بیت(علیهم السلام)، در سخنانی مبسوط، این موسوعه را فراتر از یک کتاب، «بیان یک جهان‌بینی» و حاصل کار ارزشمند گروهی از متخصصان هر رشته دانستند. ایشان با اشاره به آیات متعدد قرآن کریم بر تأکید بر تعقل، خاطرنشان کردند:«حدود سیصد آیه در قرآن کریم بر تعقل و تفکر تأکید دارد. خداوند در آیه دهم سوره انبیاء می‌فرماید: لَقَدْ أَنْزَلْنَا إِلَيْكُمْ كِتَابًا فِيهِ ذِكْرُكُمْ أَفَلَا تَعْقِلُونَ؛ روح حاکم بر معارف اهل‌بیت(علیهم السلام)، روح عقلانیت، معنویت و اعتدال است و این باید در معرفی تشیع به جهان نمود یابد.» ایشان همچنین بر ضرورت پژوهش‌های مسئله‌محور، گروهی و پاسخگو به شبهات روز تأکید کردند و هشدار دادند که پژوهش‌ها بدون نقد، پویایی خود را از دست می‌دهند.

تبیین دو محور کلیدی «رحمت» و «مقاومت» در گفتمان اهل‌بیت(علیهم السلام)
آیت‌الله رمضانی در بخش دیگری از سخنان خود به تبیین چارچوب نظری برای معرفی مکتب اهل‌بیت(علیهم السلام) پرداختند و معرفی جامع این مکتب را بر اساس دو محور «رحمت و مقاومت» دانستند. ایشان تصریح کردند: «گفتمان اهل‌بیت، گفتمان صلح عادلانه است. مقاومت ذیل رحمت معنا می‌یابد و هر دو در صدد توسعه نشر رحمت الهی هستند. اگر مقاومت نباشد، نظام‌های سلطه فکری و سیاسی، سیطره خود را کامل می‌کنند.» ایشان همچنین با اشاره به چالش‌هایی مانند «شیعه‌هراسی نظام‌مند، جنگ نرم و هجمه فرهنگی»، بر لزوم هوشمندی در تبیین معارف تأکید کردند.

رسانه‌ای‌سازی و غلبه بر موانع میدانی؛ اولویت فضای مجازی
دکتر احمد واعظی، رئیس دفتر تبلیغات اسلامی، با تحلیل شرایط جهانی، فضای مجازی و رسانه‌ای را «گشوده‌ترین و مؤثرترین میدان عمل» برای معرفی تشیع عنوان کرد. وی گفت: «این فضا نیاز به حضور فیزیکی ندارد، وابسته به مکان خاصی نیست و می‌تواند تأثیری جهانی ایجاد کند.» وی در مقابل، اقدامات میدانی و متکی بر نهادهای رسمی را با موانع جدی مانند تحریم‌های بین‌المللی، محدودیت‌های قانونی و رشد جریان‌های دست‌راستی و ایران‌ستیز در غرب روبرو دانست. دکتر واعظی تأکید کرد که موسوعه، «حلقه اول یک چرخه» است و باید با تولید گسترده محتوای رسانه‌ای مانند پادکست، انیمیشن و نشست‌های نقد، تکمیل و ترویج شود.

دانشنامه‌نویسی؛ راهبردی برای نهادینه‌سازی و نقش‌آفرینی جهانی تشیع
دکتر محسن الویری، مدیر گروه تاریخ دانشگاه باقرالعلوم(ع)، با ارائه تحلیلی تاریخی از نقش دانشنامه‌ها در تحولات فکری بشر، از دایرةالمعارف نویسان قرن هجدهم اروپا تا دانشنامه اسلامی، عصر حاضر را «قرن دائرةالمعارف‌نویسی» خواند. وی با اشاره به کتاب‌هایی مانند «حیات دوباره شیعیان»، خاطرنشان کرد که شیعیان پس از انقلاب اسلامی و تحولات منطقه، از یک اقلیت کم‌شناخته به کنشگرانی اثرگذار در سطح جهانی تبدیل شده‌اند. دکتر الویری هشدار داد: «نباید به دیدگاه‌های تقلیل‌گرایانه که نقش شیعیان را صرفاً سیاسی و منطقه‌ای می‌دانند، بسنده کرد. تشیع ظرفیتی بی‌بدیل برای پاسخ به چالش‌های معرفتی، اخلاقی و معنوی جهان امروز است.» وی خواستار «نهضتی نو در دانشنامه‌نویسی» مشابه نهضت روشنگری در اروپا شد.

ضرورت تدوین دانشنامه برای مخاطبان متنوع و مفهوم‌سازی‌های نو
دکتر الویری در ادامه با ارائه ده توصیه سیاستی، بر «گونه‌شناسی مخاطبان» تأکید کرد و گفت: «ما نیازمند دانشنامه‌هایی برای لایه‌های مختلف مخاطب هستیم: از شیعیان امامی، تا پیروان دیگر مذاهب اسلامی، ادیان ابراهیمی و سرانجام همه انسان‌ها. برای هرکدام باید اصول و راهبردهای مشخصی داشت.» وی بر لزوم «مفهوم‌سازی» برای باورهای اصلی شیعه با استفاده از واژگان درون‌دینی (مانند عاشورا و مقاومت که امروزه به ادبیات بین‌المللی راه یافته) و همچنین بهره‌گیری از ظرفیت عظیم شیعیان مهاجر در سراسر جهان تأکید کرد.

معرفی موسوعه؛ از جامعیت محتوا تا فرآیند دقیق تدوین و چشم‌انداز آینده
حجت الاسلام والمسلمین دکتر محمدتقی سبحانی، رئیس مؤسسه البیان للتواصل والتأصیل، به تفصیل به اهداف، ویژگی‌ها و برنامه‌های این پروژه عظیم پرداخت. وی هدف مؤسسه البیان را «معرفی تشیع آنچنان که عالمان شیعه می‌شناسند، بدون شیعه‌سازی یا جدل، با تمرکز بر تواصل (ارتباط) و تأصیل (اصیل‌سازی)» عنوان کرد. وی ویژگی‌های موسوعه را اینگونه برشمرد: ۱. جامعیت (از مبانی اعتقادی تا مسائل روز مانند حقوق بشر، صلح، محیط زیست، ژئوپلیتیک شیعه و معرفی روحانیت). ۲. تخصص‌محوری (استفاده از نویسندگان تراز اول هر رشته). ۳. پژوهش جمعی و نقد چندمرحله‌ای (برخی مجلدات سه بار بازنویسی شده). ۴. زبان روان برای مخاطب فرهیخته غیرمتخصص، در عین استناد کامل.

برنامه‌های آینده: ترجمه به ده زبان و تولید محتوای چندرسانه‌ای
ریاست محترم بنیاد بین المللی امامت از برنامه‌های آینده خبر داد: «ترجمه این مجموعه به حداقل ده زبان زنده دنیا (عربی، انگلیسی، اردو، ترکی، روسی و…) با همکاری ناشرین معتبر بین‌المللی در حال انجام است. همچنین تولید پادکست، انیمیشن و سایر قالب‌های رسانه‌ای برای اشاعه محتوا در دستور کار قرار دارد.» وی اعلام کرد پس از رونمایی، نشست‌های تخصصی نقد هر جلد با حضور صاحب نظران آن رشته برگزار خواهد شد تا زمینه تکمیل و ارتقای اثر فراهم آید.

تشیع به مثابه یک مسئله تمدن‌ساز و اعلام موضع علمی
دکتر محمدعلی ربانی، مدیرکل همکاری‌های علمی و دانشگاهی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، رونمایی از این موسوعه را «اعلام یک موضع علمی» دانست. وی تأکید کرد: «معرفی تشیع در جهان امروز، یک مسئله معرفتی، تمدنی و تمدن‌ساز است. این اثر نشان می‌دهد تشیع با پشتوانه غنی معرفتی خود، آماده ارائه منظم و عقلانی معارفش و ورود به گفتگوی سازنده با دیگر سنت‌های فکری جهان است.»

پیام امید و وحدت از شرق؛ نقش تاریخی اهل‌بیت(علیهم السلام) در پیشرفت علم
حجت‌الاسلام والمسلمین سیدکلب جواد نقوی، دبیرکل مجلس علمای هند، با بیانی تاریخی و امیدبخش گفت: «مردم دنیا نمی‌دانند که هر چه در علم و تمدن دارند، از برکت اهل‌بیت(علیهم السلام) است. زمانی که اروپا در ظلمت جهل بود، امام صادق(علیه السلام) در مدینه دانشگاهی تأسیس کردند که همه علوم زمان در آن تدریس می‌شد. انقلاب اسلامی ایران و وجود مقدس امام خمینی(ره) نیز برکات زیادی برای مستضعفان جهان به ارمغان آورده است. این موسوعه، گویای این معجزات علمی است و باید فریاد این معارف از قطب شمال تا جنوب به گوش همه برسد.»

پیشنهادهای کلان: تشکیل اندیشکده راهبردی و همافزایی نهادی
در طول نشست، پیشنهادهای راهبردی مهمی مطرح شد. دکتر سبحانی پیشنهاد کرد «مجمع جهانی اهل‌بیت(علیهم السلام) میزبان یک اندیشکده راهبردی برای توسعه معارف شیعه» شود تا نیازهای جهانی در این زمینه شناسایی و پاسخ داده شود. آیت‌الله رمضانی نیز بر «هم افزایی نهادی و مدیریت پژوهش‌های موازی» تأکید کردند و لزوم وجود «متولی مشخص» برای ساماندهی تلاش‌های علمی در زمینه تشیع‌شناسی را یادآور شدند.

جمع‌بندی و رونمایی نمادین از گنجینه‌ای علمی
در خاتمه این مراسم پربار، با حضور آیت الله سید احمد خاتمی و حجت الاسلام والمسلمین عباسی معاون پژوهش حوزه های علمیه، از ۱۵ جلد نخست «موسوعه معارف شیعه» که به زیور طبع آراسته شده، رونمایی به عمل آمد. این اثر، به عنوان یک گام بلند و بنیادین در مسیر تدوین، نظام‌مندسازی و ارائه جهانی معارف ناب شیعی در قالبی عقلانی، مستند و جذاب، مورد تحسین و تقدیر کلیه شرکت‌کنندگان قرار گرفت. این رویداد، آغازی بر فصل جدیدی در معرفی تمدن‌ساز مکتب اهل‌بیت(علیهم السلام) به شمار می‌رود.