مهر و تسبیح کربلا – هدیهٔ ویژهٔ شیعیان در قرن چهارم و پنجم

ابو منصور عبدالملک بن محمد ثَعالِبی (350-429)، از ادیبان، لغت شناسان و شاعران مشهور قرن چهارم و پنجم هجری است. وی کتاب های فراوانی دارد از جمله یکی از آنها عنوان «یتیمة الدهر فی محاسن اهل العصر»، که کتابی در معرفی شاعران است.

---

ثعالبی در این کتاب، پس از معرفی شاعر و زندگینامهٔ او، چند بیت از اشعار او را نقل کرده و در برخی موارد توضیحاتی نیز بیان می کند.

در جلد سوم کتاب، شاعری به نام «ابودُلَف، مُسعَر بن مُهَلهَل خَزرَجی» نام برده شده و پس از معرفی مفصل و ذکر اشعار فراوان از او، یک بیت از اشعار با توضیحی نیز از ثعالبی، به این شکل آمده است (عکس دوم):

گروه «مُنفِذُ الطین» و کسانی که ریش های قرمز دارند، از ما هستند.

ثعالبی در توضیح این بیت می نویسد:

«گروه «منفذ الطین» کسانی هستند که ریش خود را با حنا رنگ کرده، و خود را شیعه می دانند. آنها تسبیح و مهرهایی از خاک می سازند و مدعی هستند که از قبر امام حسین علیه السلام بوده و آن را به شیعیان هدیه می دهند».
یتیمة الدهر، ج 3، ص423

از این بیت و توضیح آن، چند نکته را می توان برداشت کرد:

1⃣ در قرن چهارم و پنجم مهر و تسبیح کربلا داشتیم.

2⃣ ساخت مهر و تسبیح کربلا در قرون چهارم و پنجم چنان رواج داشت، که عده ای به این عنوان (منفذ الطین) شناخته می شدند؛ تا جاییکه در شعر شاعران نیز آمده است.

3⃣ در قرن چهارم و پنجم عدهٔ فراوانی به زیارت کربلا مشرف می شدند، تا خاک تربت را با خود آورده و از آن مهر و تسبیح بسازند.

4⃣ ارزش یک هدیه یا مادی است و یا معنوی. از هدیه دادن مهر و تسبیح کربلا می توان نتیجه گرفت که ارزش معنوی تربت سید الشهدا علیه السلام، آن زمان کاملا شناخته شده بود.

✅✅ پ.ن:
لازم به ذکر است که در نسخهٔ چاپی که عکس آن تقدیم شد، در توضیح ثعالبی «یَحمِلون»، به معنای حمل کردن، آمده است، که معنای چندان دقیقی ندارد.

در برخی از نسخه های خطی این کتاب «یَعمَلون» (به معنای ساختن، ایجاد کردن و درست کردن) آمده است.

به نظر می رسد که واژه «یعملون» صحیح تر باشد و لذا در ترجمه فارسی توضیح ثعالبی، این واژه ترجمه شد.