نظریه بازتوانی دینی ماکس وبر و تحلیل عملکرد علمای شیعه در دوران فترت افاغنه و افشاری
جامعه‌شناسی دین، یکی از شاخههای مهم بین‌رشتهای در حوزة مطالعات دینی است که از زوایای مختلف اجتماعی، به موضوع دین مینگرد. ماکس وبر از نظریه‌پردازان بزرگ جامعه‌شناسی دین و بازتوانی دینی یکی از نظریه‌های مهم وی است. این نظریه، به طور خلاصه به این موضوع اشاره دارد که گاهی به علل مختلف سیاسی، اجتماعی و حتی علل خارجی، یک دین یا فرقة مذهبی که در یک جامعه، دارای مقبولیت عام و قدرت بالایی بوده، ناچار میشود به علت دشمنی طبقة حاکم، از وضعیت مسلط خود دور شود و دچار آسیب‌های سختی گردد. اما با تدابیر خاصی که افراد مهم آن دین یا فرقه برمیگزینند، توان سیاسی و عملکردی آن فرقه یا دین، به شکلی دیگر یا در مکانی دیگر احیا میشود. در این مقاله با استناد به این نظریه، به بررسی عملکرد عالمان شیعی در دوران فترت پس از صفویان یعنی دورة افاغنه و افشاریان در ایران پرداخته میشود. گفتنی است این مقاله، دنبال بیان علل کنش‌های افاغنه و نادر در قبال شیعه نیست، بلکه در قبال کنش‌های خاص این دو حکومت، واکنش‌های بزرگان تشیع را برای برون‌رفت از آن کنش‌های مهلک، بررسی میکند. دستاورد مهم این مقاله این است که برخلاف نظر محققان که تشیع در این دوران کاملاً از رونق افتاد، در واقع، با طرح‌های حسابشدة عالمان و متولیان برجستة شیعه، توانست از ضعف خارج شود و حتی قلمرو نفوذش به نقاطی دیگر از آسیا مانند هند و چین گسترش بیابد.
نویسندگان
1 دانشیار دانشگاه بین‌المللی امام خمینی; قزوین
2 دانشجوی دکتری رشته تاریخ دانشگاه آزاد تاکستان
تازه های تحقیق
نتیجه
در این مقاله، با توجه به نظریة بازتوانی دینی ماکس وبر، به بررسی رویکرد عالمان برجستة شیعه در دوران افاغنه و افشاریان برای بهبود وضعیت تشیع، پرداخته شد. مبحث اصلی برمبنای چهار مؤلفة مهم از نظریة وبر یعنی خلع افراد درباری یک مذهب از مقام‌های حکومتی، مهاجرت، افراد نقاب‌دار و قطع نذورات و اوقاف، تنظیم شد و متناسب هریک، نحوة عملکرد عالمان برجستة شیعه، مطرح گردید. هدف اصلی مقاله این است که بگوییم اگرچه در دورة موردنظر نسبت به دورة صفویه، گفتمان سیاسی ـ اقتصادی تشیع به دلایل مذکور، کم‌رنگ شد، با تلاش برنامه‌ریزیشده و منطقی عالمان بزرگ شیعه، تا حدّی گفتمان شیعه از اوضاع نامساعد خود خارج گردید؛ ضمن این‌که اتخاذ این رویکردها، باعث رواج شیعه در مناطقی مانند منطقه جغرافیایی بنگال هند و شهر تجاری اووایای[1] چین شد که پیش از این، رنگی از شیعه در آن مناطق نبود
ثبت دیدگاه شما