امام علی علیه السلام جانشین رسول الله صلی الله علیه و آله: نقدی بر کتاب جانشینی حضرت محمد صلی الله علیه و آله از ویلفرد مادلونگ
کتاب جانشینی حضرت محمد صلی الله علیه و آله اثر دکتر مادلونگ اسلام شناس شهیر آلمانی است که در میان نگاشته های خاورشناسان از جایگاهی وزین و اثرگذار برخوردار است. ترجمه و انتشار این اثر به زبان فارسی با استقبال فرهیختگان حوزه و دانشگاه رو به رو شد و ضمن کمک به شناخت اندیشه و روش مادلونگ در تبیین مسئله ی جانشینی در صدر اسلام، نقد و ارزیابی آن از سوی محققان فارسی زبان را تسهیل نمود. با نگارش نقدهای متعدد بر این اثر در نشریات مختلف، تجمیع این نقدها در یک مجموعه مطابق سیر مطالب کتاب ضرورت یافت، که در قالب کتاب جاضر به علاقمندان ارائه می شود.
مسئله ی جانشینی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله، یکی از مهم ترین مسائل اسلامی است که در طول تاریخ اسلام همواره مورد توجه نویسندگان و محققان قرار داشته و آثار زیادی با دیدگاه های متفاوت درباره ی آن نوشته شده است. نویسندگان و محققان غربی نیز با دیدگاه های خاص خود، آثاری را در این باره آفریده اند. از جمله آن ها کتاب «جانشینی حضرت محمد صلی الله علیه و آله» تألیف استاد ویلفرد مادلونگ است که در مواردی تحلیل های ارزشمندی را درباره ی حوادث پس از رحلت پیامبر خاتم صلی الله علیه و آله ارائه داده و نسبت به دیگر آثار خاورپژوهان، منصفانه تر و عالمانه تر تدوین شده؛ اما نویسنده ی این کتاب نیز به خاطر محدودیت های فرهنگی و سیاسی که داشته، از درک بسیاری از حقایق عاجز مانده است. او به خاطر عدم آگاهی کافی از تفسیر قرآن کریم، علوم حدیث و کلام اسلامی به ویژه کلام شیعه، و دعم توان لازم برای نقد و ارزیابی روایات و راویان احادیث و گزارش های تاریخی، تحلیل ها و مطالب نادرستی در کتاب خود آورده است. از این رو ضرورت داشت کتاب، مورد ارزیابی قرار گیرد و نقد مترجمان ارجمند کتاب تکمیل گردد. در یک نگاه کلی، کتاب مذکور از آن جهت که تلاش کرده دیدگاه شیعه را نیز مورد توجه قرار دهد ودر مواردی تحلیل های خوبی درباره ی حوادث صدر اسلام ارائه کند، اثری قابل ستایش است. اما از آنجا که در موارد زیادی بدون ارائه ی مستندات تاریخی یا فقط با استفاده از منابع اهل سنت، حوادث تاریخی را تحلیل کرده، اشکال هایی بر او وارد است. همچنین عدم تسلط وی بر تفسیر قرآن کریم و بر مبانی کلامی شیعه و علم رجال و درایه، از ارزش کار او کاسته و اثر او را نیازمند نقد و ارزیابی جدی کرده است. البته برخی صاحب نظران بر آن اند که نباید از خاور پژوهی مانند آقای مادلونگ انتظار داشت همانند یک محقق شیعه باورمند به امامت، مسائل جانشینی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله را بنویسد. خوانندگان او نیز به این امر توجه دارند و نقد آن ضرورتی ندارد؛ اما در مقابل، عده ای معتقدند کتاب جانشینی حضرت محمد (ص) از طرفی موضوع بسیار مهمی را مورد بحث قرار داده و از طرف دیگر، اشتباهات بزرگی مرتکب شده و ممکن است عده ای از خوانندگان بدون توجه به مبانی کلامی و تاریخی وی و روشی که در پژوهش برگزیده، زیر تأثیر حرف های او قرار گیرند. از این جهت، مطالب نادرست ایشان باید نقد شود. درباره ی شیوه ی نقد، این نکته قابل یادآوری است که نقد و ارزیابی نویسندگان این کتاب بر اساس جدال احسن است؛ یعنی در تمام موارد کوشیده اند از مقدمات و دلایلی استفاده کنند که مادلونگ قبول دارد و از آن ها برای اثبات ادعای خود، بهره گرفته است.
با نگارش نقدهای متعدد بر این اثر در نشریات مختلف، تجمیع این نقدها در یک مجموعه مطابق سیر مطالب کتاب ضرورت یافت، که در قالب نوشتار حاضر به علاقمندان ارائه می شود. مطالب در شش فصل تهیه و تنظیم شده است:
بخش اول – مقدمه ی کتاب جانشینی حضرت محمد صلی الله علیه و آله
بخش دوم – ابوبکر: جانشینی رسول خدا و خلافت قریش
بخش سوم – عمر: شایسته سالاری اسلامی، شورا و امپراتوری عربی
بخش چهارم – عثمان : آغاز فرمانروایی بنی عبد شمس
بخش پنجم – امام علی علیه السلام و واکنش بنی هاشم نسبت به خلافت قریش
بخش ششم – خاتمه؛ بازگشت نظم به جامعه و تشکیل حکومت خودکامه
ثبت دیدگاه شما