ترجمه ۱۳۰ عنوان کتاب دینی به ترکی استانبولی

بسیاری از شیعیان ترکیه حداقل یک الی دو بار به ایران سفر کرده‌اند و به زیارت امام رضا(عليه السلام) و حضرت معصومه(سلام الله عليها) مشرف شده‌اند و وضعیت حجاب و دین ایران را از نزدیک دیده‌اند.

---

شیعیان ترکیه، ایران را به عنوان نماد شیعه می‌شناسند. تصوری که از ایران دارند را با توریست‌های ایرانی که به ترکیه می‌آیند، تفکیک می‌کنند. بسیاری از شیعیان ترکیه حداقل یک الی دو بار به ایران سفر کرده‌اند و وضعیت حجاب و دین ایران را از نزدیک دیده‌اند.

شیخ جعفر بندی‌دریا(دربندی) مترجمی است که ۱۵۰ کتاب را از فارسی به ترکی استانبولی ترجمه کرده و فعالیت‌های تبلیغی خوبی در راستای ترویج معارف دین و مذهب در ترکیه داشته است. وی اکنون مدیر مؤسسه فرهنگی «تسنیم»، و انتشارات «۱۲ امام» و مدیر فرهنگی بنیاد علمی‌فرهنگی «محمد مصطفی(صلي الله عليه و آله)» در استانبول است. فرصت گفت‌وگو با این مترجم، مبلغ و فعال فرهنگی ترکیه در دفتر بنیاد علمی‌فرهنگی «محمد مصطفی(صلي الله عليه و آله)» در ترکیه فراهم شد.

چطور شد که وارد حوزه علمیه شدید و زبان فارسی را یاد گرفتید؟

بنده متولد خانواده‌ای مذهبی و دینی هستم و در سال ۱۹۸۷ میلادی ۱۶ ساله بودم که به ایران آمدم و در زمان اتمام جنگ هم در اصفهان سکونت داشتیم. وقتی که به ایران آمدیم در قم طلبه‌های آذری زبان زیاد بودند و اگر می‌ماندیم، مجبور بودیم آذری صحبت کنیم. پس ما تصمیم گرفتیم که به اصفهان مهاجرت کنیم و چون تمام اساتید فارسی زبان بودند، مجبور شدیم که فارسی صحبت کنیم.

بعد از اینکه در اصفهان دوره فارسی ما تمام شد، به قم برگشتیم. وقتی به قم آمدم اول مدرسه خاتم الأنبیاء در نیروگاه و بعد در مدرسه حجتیه مستقر شدم و تا ۲۰۰۶ میلادی زیر نظر آیت الله جعفر سبحانی، آقای مکارم درس خارج می‌خواندم و در تفسیر آیت الله جوادی آملی شرکت می‌کردم.

از چه موقع ترجمه کتاب به زبان ترکی استانبولی را شروع کردید؟

همزمان با دوره یادگیری زبان فارسی کار ترجمه را شروع کردم. در ابتدا برای کودکان کتاب ترجمه می‌کردم اما اینجا(ترکیه) چاپ نشد. اولین کتابی که با ترجمه بنده چاپ شد، مصادف با اوایل ازدواجم، کتاب آیین همسرداری آقای امینی بود. کتاب بعدی آیین تربیت فرزند از آقای امینی بود که می‌خواستیم بچه‌دار شویم. پس از آن ترجمه کتاب‌های شهید مطهری بود که چاپ شد و هر کتابی که ترجمه می‌کردیم هم، زبان فارسی‌مان تقویت می‌شد و هم، کار فرهنگی انجام می‌دادیم.

در آن زمان، چاپ کتاب و انتشارات به ندرت بود و کتاب‌ها را با نام‌های مستعار چاپ می‌کردیم. آن زمان کتاب‌ها را به انتشارات کوثر(وابسته به مؤسسه کوثر در استانبول) برای چاپ می‌دادیم. قریب به ۵۰ کتاب را انتشارات کوثر چاپ کرد. بعضی کتاب‌ها را هم اهل سنت چاپ کردند.

سابقه تبلیغ در خارج از استانبول را هم دارید؟

حدود دو سال هم برای تبلیغ به اروپا؛ بلژیک، فرانسه و … مهاجرت کردم. زبان فرانسوی و آلمانی را هم مختصراً برای مکالمه یاد گرفتم و نه کار مترجمی. در آلمان ترک زیاد است، قرار هم بود که آنجا بمانیم اما دیدیم که وضعیت تبلیغ در ترکیه بهتر است، به همین خاطر برگشتیم. در آلمان شاید ده نفر جمع می‌شدند که تبلیغ می‌کردیم اما اینجا(استانبول) گاهی ۵۰ هزار نفر جمع می‌شوند و برنامه می‌گذاریم.

برای انتشار کتاب به طور مستقل کاری نکرده‌اید؟

در اینجا دو انتشارات به نام‌های «تسنیم» و «دوازده امام» راه اندازی کردیم که مخاطبین انتشارات دوازده امام اتباع اهل‌بیت(عليهم السلام) هستند و حدود ۳۰۰ عنوان کتاب چاپ کرده است و مخاطبین انتشارات تسنیم عموم اقشار هستند. پیش از تسنیم هم انتشارات نهال را تأسیس کردیم که اولین انتشارات برای کودکان بود. کتاب‌های ما زیاد فروش دارد اما از آنجایی که اتباع اهل‌بیت(عليهم السلام) وضعیت اقتصادی خوبی ندارند، بخشی از کتاب‌ها را با تخفیف ویژه می‌دهیم. در انتشارات یک بخش هم برای زبان آلمانی باز کردیم. در استانبول کتاب را چاپ می‌کنیم و به آلمان می‌فرستیم.

تا الآن چه تعداد کتاب ترجمه کرده‌اید؟

بنده ۱۳۰ عنوان کتاب را از عربی و فارسی به ترکی ترجمه کردم، مثلا مفاتیح الجنان را که ترجمه کردم، اول برای چاپ به انتشارات انصاریان دادم اما وقتی که به ترکیه برگشتم اینجا خودم چاپ کردم.

برای فعالیت‌های مذهبی در استانبول از طرف دولت اینجا مشکلی ندارید؟

در ترکیه مذهب شیعه از طرف همه شناخته شده است و در فعالیت‌هایی مذهبی هیچ گونه مشکلی برای ما ایجاد نمی‌شود. هرکس در فعالیت مذهبی و دینی خود آزاد است. ما در کشور خود فعالیت‌های مذهبی خود را با امکانات خود مردم انجام می‌دهیم و وابسته به هیچ ارگانی نیستیم. حتی مساجد خود را با امکانات خودمان می‌سازیم و امام جماعت مسجد را خود مردم و انجمن مساجد انتخاب می‌کنند و از طرف اوقاف تعیین نمی‌شود و مستقل عمل می‌کنیم. اگر مسجد را خود اوقاف بسازد، روحانی هم از طرف آنها می‌آید اما مساجد ما این وضعیت را ندارد. البته برای ساخت مسجد کمک‌های دیگری می‌کنند، مثلا مصالح می‌دهند، خاکبرداری می‌کنند، احیانا زمین اختصاص می‌دهند و … اما اکثراً تمام کارهای مسجد با خودمان است. ما از هیچ ارگانی حقوق یا امکانات اجتماعی‌رفاهی دریافت نمی‌کنیم و فقط با تبرات مردم فعالیت‌مان را انجام می‌دهیم.

یک چهارم جمعیت ترکیه در استانبول سکونت دارند و از این جمعیت هم یک سوم اتباع اهل‌بیت(عليهم السلام) هستند. برادران اهل‌سنت کتاب‌های دعا هم دارند. کتاب دعاهایی مانند دعای جوشن کبیر را هم دارند اما در بعضی جاها با دعای جوشن ما متفاوت است. همینطور کتاب نهج البلاغه و کتاب صحیفه سجادیه را ترجمه کرده‌اند.

غیر از کار ترجمه و نشر چه کارهای تبلیغی دیگری انجام می‌دهید؟

بنده و چند نفر از دوستان به جز کار چاپ و کار فرهنگی، اردوهای زیارتی‌سیاحتی به کربلا، ایران، عمره هم راه اندازی می‌کنیم. تورها که راه افتاد، چند کشور را با هم می‌بریم. بعضی از تورها بیت المقدس هم می‌برند اما دفتر ما این سفر را نمی برد.

کلاس آموزش زبان فارسی هم دارید؟

کلاس آموزش زبان فارسی نداریم اما به فکر شروع هستیم. مؤسسات آموزش زبان فارسی زیاد است، در کشور ما در بعضی دانشگاه‌ها زبان فارسی تدریس می‌شود و شرکت برای خانم‌ها و آقایان آزاد است. در کشور ما کلا زبان فارسی را دوست دارند و ادبیات ما با زبان فارسی عجین شده است. در زبان ترکی از کلمات فارسی زیاد استفاده می‌شود و مثنوی معنوی و دیوان حافظ به ترکی ترجمه شده و برای همه قابل استفاده است.

زبان اولیه ترکیه عثمانی بوده و همه منابع عثمانی است، حتی دانشگاه هم زبان عثمانی یاد می‌دهند. ۸۰ درصد زبان عثمانی هم فارسی است. کسی که فارسی بلد باشد، عثمانی را متوجه می‌شود. ۲۰ درصد ترکی است و مقداری هم عربی. پادشاهان عثمانی در زمان‌های قبل که می‌خواستند مکاتبه کنند با زبان فارسی می‌نوشتند.

با روی کار آمدن اسلام‌گرا در ترکیه وضعیت شیعیان بهتر شده است؟

با روی کار آمدن اسلام‌گراها آزادی بیشتری به همه اقشار مردم داده شده و آنها مخالف حجاب و دین نیستند و تا حدی سعی می‌کنند مظاهر اسلامی را حفظ کنند. البته برادران اهل‌سنت ترکیه هم دوستدار اهل بیت عليهم السلام و علوی مَشرب هستند، مثلا طریقت‌های مختلف مثل قادری‌ها و نقشبندی‌ها به دوازده امام اعتقاد دارند و اینطور نیست که مخالف دوازده امام و اهل بیت باشند. شاید به عنوان امام واجب الطاعة قبول ندارند اما دوازده امام و اهل‌بیت پیامبر اکرم(صلي الله عليه و آله) را دوست دارند. برادران علوی شعارشان هم این است: الله، محمّد، علی. اینها چهار اصل دارند و می‌گویند: ابتدائاً باید معرفت داشته باشید، بعد طریقت، حقیقت و نهایتاً شریعت؛ شریعت هم که همان فقه است. سه اصل اولی را اجرا می‌کنند اما شریعت فعلا به فراموشی سپرده شده و وقتی به حقیقت می‌رسند، شریعت را رها می‌کنند.

احادیثی را که ما می‌خوانیم آنها در جمع خوانی و مجالسشان به صورت اشعار می‌خوانند. کتاب و دست خطی هم ندارند، سینه به سینه تا به این جا رسیده است. با اینکه کتاب نداشتند اما اصل امامت را حفظ کرده‌اند. در زمان‌های قبل که محرم می‌رسید و از ترس نمی‌توانستند مجلس بگیرند، ساز می‌زدند و اشعار مربوط به ائمه را می‌خواندند و گریه می‌کردند. ساز زدن هم که ممنوع نبوده و به این صورت خودشان را حفظ کردند.

وقتی رئیس‌جمهور یا رئیس مجلس را برای مراسم مثلا عاشورا دعوت می‌کنیم، اگر برایشان امکان داشته باشد، خودشان می‌آیند و در مجالس شرکت می‌کنند و اگر شرایطشان مساعد نباشد، یکی از معاونان یا نماینده‌ای را از طرف خودشان می‌فرستند. البته کار ما فرهنگی است و فعالیت سیاسی انجام نمی‌دهیم. وسعت کار ما هم فقط استانبول نیست و دوستان مقیم در اروپا در سطح اروپا هم فعالیت دارند. در همین کشورمان هم در شهرهای مختلف مساجدی را احداث کردیم، مثلا در ازمیر مسجد، در آنکارا و … اکثر این مساجد هم با هم در ارتباط هستند.

نگاه شیعیان ترکیه به ایران چطور است؟

شیعیان ترکیه، ایران را به عنوان نماد شیعه می‌شناسند. تصوری که از ایران دارند را با توریست‌های ایرانی که به ترکیه می‌آیند، تفکیک می‌کنند. بسیاری از شیعیان ترکیه حداقل یک الی دو بار به ایران سفر کرده‌اند و به زیارت امام رضا(عليه السلام) و حضرت معصومه(سلام الله عليها) مشرف شده‌اند و وضعیت حجاب و دین ایران را از نزدیک دیده‌اند.
بسیاری از توریست‌ها فکر می‌کنند ایران فقط مشهد و قم را دارد. اتفاقاً چند وقت پیش تعدادی از دانشجوهای دختر را اردو به مشهد و قم برده بودیم و بعد قرار بود شیراز ببریم که به تعطیلات کرونا خورد و کنسل شد. اما تهران و دربند و تله کابین و … بردیم. بعد از آن هم تبریز رفتیم. در تبریز گرایش به زبان ترکیه‌ای خیلی زیاد است. اصلا ترک‌های تبریز ترکی استانبولی صحبت می‌کنند. حتی در قم هم دیدم که ترکی استانبولی صحبت می‌کنند. زبان ترکی استانبولی و ترکی آذری ۷۰ درصد اشتراک دارند و ۳۰ درصد اختلاف در لهجه و تلفظ دارند. زبان ترکی آذری یک مقدار با فارسی مخلوط شده است، ترکی خالص نیست. در شیراز ایلات قشقایی زیاد است و فارس‌هایشان هم به خاطر سریال‌های ترکیه‌ای ترکی حرف می‌زنند. وقتی دیدم خیلی تعجب کردم و سؤال کردم که شما ترک کجا هستید؟ می‌گفتند: ما اصلا ترک نیستیم، فارس هستیم اما ترکی یاد گرفته‌ایم.
از ایران سالی ۴ الی ۵ میلیون نفر به ترکیه می‌آیند و بعضی خانه می‌خرند، مثلاً در منطقه بیرک دوزی ایرانیان زیادی هستند که ساکن شده‌اند. از نظر جغرافیایی، طرف آسیایی ترکیه قشنگ‌تر از طرف اروپای ترکیه است اما از نظر اقتصادی یکسان هستند. سمت اروپایی تاریخی‌تر است اما آن طرف طبیعت زیباتری دارد. سلطان احمد، ایاصوفیه، فاتح، ابوایوب انصاری و … همه در منطقه تاریخی و اروپایی ترکیه است. بزرگترین کتابخانه‌های اسلامی هم این طرف است.
ترکیه با روی کار آمدن اردوغان وضعیت اقتصادی خوبی پیدا کرد. همچنین تنوع معامله با کشورها نیز وسعت یافت. به عنوان مثال، با کشورهای عربی مانند عراق و سوریه معاملات اقتصادی داشتند، با کشورهای اروپایی و آفریقایی و آلمان مبادلات اقتصادی دارند. ترکیه در صنایع غذایی، صنایع نساجی، صنایع بومی و … و اخیراً در صنایع نظامی رشد کرده است. در صنعت مسکن سازی ترکیه قدرت دارد. ترکیه سالانه حدود ۴۰ میلیارد دلار از راه جذب توریست درآمد دارد.

منبع: خبرگزاری حوزه