کتاب «ابعاد شخصیت و زندگی حضرت امام رضا (دوره دو جلدی)»

آن‌چه در مجموعه حاضر گردآمده، تلاش پژوهشگران در خصوص ابعاد مختلف زندگی و آموزه‌های امام رضا (ع) است. هر یک از این مقالات با توجه به موضوع و با هدف ارائه یک طرح نظام‌یافته در راستای استفاده از تعالیم والای رضوی گزیده شده‌اند.

---

جلد اول

این کتاب، مجموعه‌ای از تلاش‌های پژوهشگران در خصوص ابعاد مختلف زندگی و آموزه‌های امام رضا (ع) است که مقالاتی مستقل از پژوهشگران مختلف است که هر یک با توجه به موضوع، و با لحاظ تخصصی که دارند گزیده شده‌اند و در مجموع هدف آن است که پژوهشی یکپارچه و هدفمند، در چارچوب یک طرح نظام یافته ارائه شود که بتواند ما را در راستای استفاده از تعالیم والای رضوی هم در مسیر کاربرد عملی از آموزه‌های آن حضرت در ابعاد مختلف زندگی و هم در راستای جستن تعادل میان وحی و عقل، و ایجاد پلی میان معارف دینی و دانش‌های عرفی یاری رساند، دو امر مهمی که هر دو از نیازهای اساسی برای مسلمان عصر امروزی است.

این کتاب جلد اول از مجموعه مقالات جشنواره بین المللی امام رضا علیه السلام می‌باشد که فصول 1 تا 12 را در برگرفته است.

عناوین این فصول به شرح زیر می‌باشد:

فصل 1. گذری بر زندگی امام رضا (ع).

فصل 2. نیم نگاهی به راویان امام رضا (ع)
در این مقاله از موارد زیر بحث شده است:

• پیشینه راوی شناسی امام رضا (ع)؛
• اصحاب امام رضا (ع) در رجال برقی؛
• اصحاب امام رضا (ع) در رجال طوسی؛
• راویان امام رضا (ع) در تحقیقات متأخر؛
• اصحاب امام رضا (ع) از نظر جغرافیایی؛
• اصناف راویان؛
• خادمان امام رضا (ع)؛
• راویان مذاهب مختلف؛
• فقهای اصحاب امام رضا (ع)؛
• و راویان پر روایت از امام رضا (ع).

فصل3. جایگاه امام رضا (ع) در ادبیات، سیره نگاری و مناقب نگاری: این مقاله در پی آن است تا با بررسی فراگیر سده‌های متقدم و میانه هجری، در گام نخست آثار مرتبط با شخصیت، زندگانی و معجزات حضرت رضا (ع) را معرفی کند؛ سپس به مهم ترین متون مناقب نگاری و تاریخی که در آنجا به طور عینی و یا ظنی ـ درباره متونی که فعلاً در دست نیست ـ بخشی به حضرت رضا (ع) اختصاص داده شده است، بپردازد.

فصل4. اندیشه سیاسی در تعالیم امام رضا (ع)
در این مقاله از موارد زیر بحث شده است:

• سیاست و اصل امامت؛
• مفهوم امام مفترض الطاعه؛
• حق اهل بیت (ع) در حکومت؛
• جماعت شیعه و مصالح آن؛
• نسبت جماعت شیعه با سلطان؛
• سیاست و صلاح امت؛
• عدل و انسجام امت؛
• و وظایف حاکم مستقر.

فصل5. جایگاه امت واحده در آموزه‌های امام رضا (ع)
در این مقاله از موارد زیر بحث شده است:

• علل تفرقه در عصر امام (ع)؛
• مذهب سازی و دینی سازی؛
• رحمت انگاشتن اختلاف امت؛
• راهکارها در احادیث امام رضا (ع)؛
• نقش پیروی سنت در انسجام امت؛
• سلوک فرد و انسجام امت؛
• و سرنوشت مشترک امت.

فصل6. امام رضا (ع) و جریان‌های داخلی امامیه: این مقاله به تعامل امام رضا (ع) با تمامی فرقه‌های شیعی که از زمان امام باقر (ع) به بعد به وجود آمده‌اند پرداخته است. نخست به پرشمارترین گروه یعنی پیروان امام رضا (ع) که «قطعیه» نام گرفتند اشاره شده و در اثناء آن به جریان‌های فکری موجود در میان آن‌ها سخن به میان آمده است. سپس به فرقه واقفیه اشاره شده و انواع مواجهات امام بیان شده است. آنگاه به دو فرقه اسماعیلیه و فطحیه و سرانجام به غلات و مفوضه پرداخته شده است.

فصل7. سیری در منظومه تربیتی_اخلاقی امام رضا (ع)
در این مقاله از موارد زیر بحث شده است:

• مفهوم شناسی سیره؛
• واژه شناسی اخلاق؛
• مفهوم شناسی تربیت؛
• شخصیت الهی امام رضا (ع)؛
• سیره تربیتی رضوی؛
• تربیت قبل از ولادت فرزند؛
• لزوم ازدواج با همسر صالحه و صالح؛
• اهتمام به ایام بارداری؛
• تربیت بعد از ولادت؛
• بوسیدن فرزند؛
• توسعه مادی برای عیال (زن و فرزند)؛
• گفتن اذان و اقامه در گوش‌های نوزاد؛
• حق بهره‌مندی از نام نیک؛
• تربیت در دوره نوجوانی و جوانی؛
• حق تکریم و احترام جوان و نوجوان؛
• تعامل منطقی با جوان و نوجوان؛
• نظارت و هدایت نوجوان؛ آموزش اعتماد به نفس و خوداتکایی؛
• سیره تربیتی_عبادی امام رضا (ع)؛
• اهتمام جدی به نماز؛
• نماز در اول وقت؛
• نماز جماعت؛
• تهجّد و سجده‌های طولانی؛
• تربیت با روزه‌داری؛
• تربیت اخلاقی؛
• رعایت ادب در هم‌نشینی با دیگران؛
• تواضع؛
• سخاوت و گشاده دستی؛
• حسن ضیافت و اهتمام به جایگاه عمل و تلاش؛
• و نقش تقوی.

فصل8. ادیان دیگر با رویکردی رضوی: در مقالة حاضر تلاش شده است تا ابزارها و مبانی رویکرد امام رضا (ع) و گونه‌های مختلف مواجهه ایشان با دیگر ادیان مورد بررسی قرار گیرد.

فصل9. جایگاه امام رضا (ع) در علوم قرآنی و تفسیر: واکاوی روایات رضوی، به جهت تبیین جایگاه امام رضا (ع) در علوم قرآنی و تفسیر و تأثیر آموزه‌های حضرت بر مباحث علوم قرآنی و تفسیر از اهداف نگارش این مقاله است.

فصل10. کوشش‌های امام رضا (ع) در بسط حدیث و علوم آن
این هدف بررسی کوشش‌های امام رضا (ع) در بسط حدیث و علوم آن به سئوالات زیر پاسخ می‌دهد:

• روش‌هایی که امام رضا (ع) در مدت امامت خود در حفظ و نشر حدیث داشته‌اند، چیست؟
• با توجه به نقش علوم حدیث در آسیب شناسی حدیث، اصول و مبانی کدامیک از علوم حدیث را می‌توان در تعالیم آن حضرت پی جویی نمود؟

فصل11. پزشکی دین مدار در منظر رضوی: در مقاله حاضر تلاش شده است تا ضمن بررسی ریشه‌های دانش رضوی، دو سطحِ مفاهیم نظری و مفاهیم عملی در پزشکی آن بزرگوار مورد واکاوی قرار گیرد.

فصل12. رمز و رمزپردازی، در کلام امام علی بن موسی الرضا (ع): این مقاله در مورد رمز و رمزپردازی، در کلام امام علی بن موسی الرضا (ع) به بحث و بررسی پرداخته است.

جلد دوم

این کتاب جلد دوم از مجموعه مقالات جشنواره بین المللی امام رضا علیه السلام می‌باشد که فصول 13 تا 25 را در برگرفته است.

عناوین این فصول به شرح زیر می‌باشد:

فصل13. امام رضا، کلام و مسائل کلامی عصر. این فصل ناظر بر دیدگاه‌های کلامی ایشان است که البته در مقام مرزبندی عقیدتی با آراء متغایر و متقابل مطرح در آن عصر بوده است و شامل طیف وسیعی از اعتقادات می‌شود از جمله توحید و نفی تشبیه، صفات الهی؛ مبحث اختیار و عدل؛ کلام الهی و خلق قرآن ولی پیش از ورود به اصل مباحث باید به بستر تاریخی و وضعیت کلام پیش از و همزمان با عصر حضرت رضا و نیز روش تعلیم کلامی ایشان اشاره‌ای داشت.

فصل14. امام رضا (ع) و مسائل اصول فقه: در مقالۀ حاضر کوشش شده است تا دیدگاه‌های اصولی منقول از امام رضا (ع) از خلال روایات حضرت استخراج و سپس در چارچوب گفتمان آن عصر و چالش‌های عصری تبیین گردد.

فصل15. امام رضا (ع) و دانش فقه: در مقاله حاضر، روش پژوهش روش فقاهتی نیست، بلکه روش تاریخی است و در پیاده سازی این روش، دو رویکرد مهم در مد نظر بوده است؛ نخست این که فارغ از تعارض رخ داده در روایات، خودِ گفتمان و فضای گفتمانی که آن اقوال متعارض را پدید آورده است، مورد تکیه قرار گیرد و دیگر این که بر اساس رویکردی انسجام گرا، کوشش شده است تا تصویری برخوردار از انسجام درونی، و هم سازگاری بیرونی با دیگر پذیرفته‌ها از تاریخ فقه، ارائه گردد.

فصل16. معرفت شناسی فضیلت: فضیلت‌ها و رذیلت‌های معرفتی در روایات رضوی: در این مقاله ابتدا برخی از فضایل و رذایل معرفتی که در روایات اسلامی مورد توجه بوده نام برده خواهد شد و سپس، آن دسته از فضایل و رذایل معرفتی که در روایات امام رضا (ع) آمده توضیح داده می‌شود. برای وصول به نکات بخش اصلی مقاله، جوامع حدیثی از جمله بحار الانوار مجلسی بررسی شده است. در ذکر روایات علاوه بر روایاتی که راوی از آن حضرت نقل کرده، روایاتی که آن حضرت از اجداد طاهرین خود نقل کرده‌اند نیز مطمع نظر بوده است.

فصل17. اخلاق و نظام اخلاقی در مکتب علی بن موسی الرضا (ع): در این مقاله درباره اخلاق و زهد در آینه رفتار حضرت امام رضا (ع) بحث شده است

فصل18. امام رضا (ع) و گفتمان امامت: تحلیل گفتمانی: در آن مقاله، برخی از اصول حاکم بر کشف گفتمان امامان معصوم (ع)، و به طور کلی نقشه راه پژوهش در این گونه موارد مورد بحث قرار گرفت. در همین رابطه تلاش گردید که دوره‌های سیاسی_اجتماعی و گفتمان‌های امامان معصوم (ع) حاکم بر این دوره‌ها، که در اینجا به 9 دوره تقسیم شده است، بیان گردد.

فصل19. امام رضا (ع) و جریان تصوف و عرفان
در این مقاله از موارد زیر بحث شده است:

• شکل گیری نهضت زهد در عصر امام صادق (ع)؛
• امام موسی کاظم (ع) و جریان تصوف؛
• ارتباط معروف کرخی با امام رضا (ع)؛
• محدثان صوفی بر گرد امام رضا (ع)؛
• تقیه و زهد امام رضا (ع)؛
• فتوت و رأفت امام رضا (ع)؛
• نقل قول سلمی و قشیری از حضرت رضا (ع)؛
• دو نمونه از معارف عرفانی امام رضا (ع) یا حکمت رضویه؛
• و مکاشفات رضویه.

فصل20. تعامل امام رضا (ع) با مهم‌ترین جریان‌های فکری_کلامی غیرشیعی
در این مقاله از موارد زیر بحث شده است:

• مباحث مربوط به خلافت و امامت؛
• مقابله با خلافت سنی از طریق تبیین امامت شیعی؛
• تقابل با جریان خلافت از طریق مباحث مصداقی؛
• بحث تشبیه و تنزیه؛
• مبحث جبر و اختیار؛
• مباحث ایمان؛
• گفتمان خلق قرآن؛
• و جریان زهد و تصوف.

فصل21. امام رضا (ع) در میراث زیدیه
در این مقاله مباحث زیر بررسی شده است:

• زندگی نامۀ امام رضا (ع) در کتب زیدیه؛
• توجه به مضجع و زیارت حضرت رضا (ع)؛
• جایگاه دینی و علمی حضرت رضا (ع) از منظر زیدیه؛
• دیدگاه زیدیه دربارۀ رویکردهای سیاسی امام رضا (ع)؛
• زیدیان و مسأله ولایت عهدی امام رضا (ع)؛
• جایگاه حدیثی_رجالی امام رضا (ع)؛
• اهمیت روایات رضوی در میان زیدیه؛
• جایگاه صحیفة الرضا (ع) نزد زیدیه؛
• و توجه به اقوال و سیرۀ عملی امام رضا (ع).

فصل22. مناسبات دوسویۀ امام رضا (ع) و جریان‌های زیدیه: در این مقاله ابتدا به موضع گیری‌های امام رضا (ع) در قبال فرقۀ زیدیه اشاره شده که در آن میان، دیدگاه حضرت در مورد سران زیدیه و موضع ایشان درباره قیام‌هایی با گرایش‌های زیدی، نمود بیشتری پیدا کرده است. سپس با اشاره به تعامل زیدیان با حضرت رضا (ع)، آن را با تقسیم زمانی به پیش و پس از ولایت عهدی به بحث گذاشته شده است.

فصل23. امام رضا (ع) و پدیدۀ استناد و ارجاع
در این مقاله از موارد زیر بحث شده است:

• استناد مبتنی بر عقل و لسان؛
• استناد مبتنی بر قرآن کریم؛
• استناد به کتب مقدس ادیان؛
• و استناد مبتنی بر احادیث.

فصل 24. ارزیابی آثار منتسب به امام رضا (ع): این مقاله در مورد مسند الرضا (ع)، الرساله الذهبیه یا طب الرضا (ع)، فقه الرضا (ع) به بحث و بررسی پرداخته است.

فصل25. گزارش تاریخی گونه شناختی از آثار دوره‌های متأخر پیرامون امام رضا (ع): این مقاله آثار دوره‌های متأخر پیرامون امام رضا (ع) را مورد بررسی قرار داده است.