سخنی بی‌مقدمه با آقای گرگیچ
یادآوری ۱۲ نکته تاریخی درباره معاویه ابن ابی سفیان
به کوشش؛ آیت پیمان.
۱ – معاویه از نظر نسبی، پیشینه خانوادگی بسیار ننگین و فاسدی داشت. شخصیت خانوادگی او به شدت لکه‌دار و خاستگاه وجودی او آشفته بود؛ به گونه‌ای که به چهار تن منسوب است! او خود به این واقعیت آگاه بوده و از این جهت، گرفتار ننگ و احساس حقارت بوده است.
۲ – معاویه تا پایان عمر، اسلام را نپذیرفت! بلکه تظاهر به اسلام می‌کرد.
وقتی شنید که پدرش ابوسفیان، اسلام آورده است، ضمن سرودن اشعاری، او را سخت نکوهش کرد که با روی بر تافتن از بُت‌ها و گرویدن به آیین محمد صلی الله علیه و آله وسلم ننگ ابدی را به دودمان بنی امیه آورده است! خود او تنها در پنج ماه آخر عمر شریف پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم، به مدینه آمد و با اکراه و به ظاهر اسلام آورد.
او بارها، خشم و دشمنی خویش را با پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم ابراز و کفر خود را اظهار کرد و سرانجام نیز، آن گونه که پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم خبر داده بود، در حال شرک، از دنیا رفت.
۳ – هواداران و دوستان معاویه – که از معایب او آگاه بودند – برای سرپوش گذاشتن بر نقایص او، در صدد فضیلت تراشی و شخصیت سازی او برآمدند! و با جعل عناوین دروغین، مانند «خال المؤمنین» و «کاتب وحی» خواستند، برای او در افکار عمومی مسلمانان، موقعیتی دست و پا کنند!
این اقدام سیاسی هواداران أموی، از طرف اندیشمندان اهل سنّت مورد انتقاد و استهزاء قرار گرفت. به گفته‌ی یکی از عالمان اهل سنّت، بنی امیه برای اینکه علی علیه السلام را کوچک نمایند! معاویه را بزرگ کردند!!
4 – راهیابی معاویه و بنی امیه به دستگاه خلافت اسلامی، پاداش همکاری و سکوت ابوسفیان در برابر سران سقیفه بود. پس از تشکیل سقیفه و خلافت ابوبکر، ابوسفیان ناراضی از این امر، نزد امام علی علیه السلام آمد و خواهان بیعت با امیرمؤمنان علیه السلام شد. سران خلافت که به خوبی از میزان نفوذ ابوسفیان و مکر او آگاه بودند، برای همراه کردن او با حکومت، فرزندان او یزید و معاویه را در ترکیب فرماندهان لشکر قرار دادند. از اینجا بود که معاویه، نخستین گام را در پلکان قدرت گذاشت.
۵ – در زمان خلیفه دوم با گسترش و توسعۀ قلمرو حکومتی معاویه و نیز حمایت‌های بی‌بدیل خلیفه از معاویه، قدرت و حکومت معاویه پی‌ریزی و تقویت شد؛ نهالی که در زمان ابوبکر کاشته شد، اینک به درخت شومِ تنومندی تبدیل شده بود که معاویه به میوۀ شیطانی آن چشم دوخته بود!
خلیفه دوم بر خلاف روحیه‌ی خشن و سیره‌ی سخت گیرانه‌ای که نسبت به کارگزارانش داشت، معاویه را در حاشیه‌ی امن قرار داد و با او برخوردی کاملاً متفاوت در پیش گرفت. عمر با آنکه معاویه را کسرای عرب! می‌خواند، هیچ گونه نظارت و باز خواستی از او نکرد!
۶ – در دوران عثمان – که توپ در زمین بنی امیه قرار گرفته بود – معاویه با خاطری آسوده و آزادی به مراتب بیشتر از زمان عمر، به خود کامگی پرداخت.
در این دوران، حکومت شام به صورت مستقل درآمده بود و معاویه، در قبال عملکرد خود، پاسخگوی مرکز خلافت نبود! او سرانجام، زمینه قتل عثمان را فراهم آورد تا به آرزوی دیرینۀ خود دست یابد و درخت امیدش، به بار نشیند.
۷ – معاویه از نظر شخصیتی، دچار عقده‌های روانی بود. او از سابقه خانوادگی و آلودگی نسبی‌اش، به شدت احساس حقارت و سرخوردگی می‌کرد. از سوی دیگر، فضایل اجدادی بنی هاشم و رذایل اخلاقی نیاکان بنی اُمیه به این عقده‌ها افزوده بود. معاویه برای رهایی از این رنج جانکاه و سرپوش گذاشتن بر این احساس حقارت، تمام اصول انسانی و اخلاقی را برای رسیدن به قدرت، زیر پا گذاشته بود و در این راه، از هیچ جنایتی فرو گذار نمی‌کرد.
همچنین امیرمؤمنان علیه السلام در جای جای نهج البلاغه، دنیامداری و دل بستگی شدید به – حیله و نیرنگ – که از ویژگی‌های خاص معاویه به حساب می‌آمد و نیز بردگی ابلیس را از دیگر شاخصه‌های شخصیتی معاویه معرفی کرده و پیاپی به او هشدار داده است.
8 – دشمنی دیرینه میان بنی امیه و بنی هاشم – که معاویه میراث دار آن بود – سبب شده بود تا او در برابر امیرمؤمنان علیه السلام، سر تسلیم فرود نیاورد و با تمام توان به کارشکنی و رویارویی با امام علیه السلام بپردازد و به دلیل دشمنی معاویه با اسلام و پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم – که ریاست و قدرت قبیله‌ای بنی امیه را درهم شکسته بود – پذیرش حکومت امام علیه السلام برای او بسیار دشوار می‌نمود. عطش مهار نشدنی معاویه به قدرت – که بذر آن در کودکی در وجود او کاشته شده بود – و کینه‌های پنهان او از امیرمؤمنان علیه السلام، که بستگان او را در بدر، به خاک ذلت افکنده بود، از دیگر عوامل به شمار می‌آید.
۹ – معاویه که در قتل عثمان نقش اساسی داشت، از آن به عنوان نردبان صعود بر بام خلافت بهره می‌برد. پس از آن به تحریک عناصر قدرت طلب و دنیامدار همچون طلحه و زبیر پرداخت و آنان را به جنگ بر ضد علی علیه السلام وادار
کرد. در نتیجه جنگ خونین جمل به وقوع پیوست و جنگ صفین – که معاویه خود پیشاهنگ آن بود و در آن خون هزاران مسلمان به زمین ریخت – و فتنه خوارج – که امیرمؤمنان علیه السلام، قربانی تفکر جاهلی آنان شد – از دیگر اقدامات شوم و تبهکارانه معاویه به حساب می‌آید.
۱۰ – موارد زیر، مهمترین عوامل پیروزی ظاهری معاویه بر امیرمؤمنان علیه السلام است:
الف) اطاعت پذیری و فرمانبرداری بی قید و شرط مردم شام از معاویه، که در این زمینه زبان زد بودند؛
ب) نافرمانی و خیره سری مردم کوفه و سرپیچی آن‌ها از فرمان‌های حکیمانه امیرمؤمنان علیه السلام، که امام علیه السلام بارها زبان به گلایه و اعتراض گشوده بود؛
ج) مهم‌تر از همه، سیاست‌های ماکیاولی گونۀ معاویه بود که برای رسیدن به اهدافش، از هر وسیله‌ای استفاده می‌کرد.
۱۱ – اطراف معاویه را کسانی پر کرده بودند که در سفّاکی و جنایت پیشگی، دست کمی از خود او نداشتند. عناصر سیاه دل و سنگ دلی که برای بهره‌مند شدن از سفره معاویه و به دست آوردن دل او حاضر بودند هر ننگی را به جان بخرند! افرادی همانند عمروعاص، مغیرهًْ، بُسر، مسلم، ضحاک و…؛ دین به دنیا فروشانی که در تاریخ نام ننگینی از خود برجای گذاشتند و در آخرت نیز عذاب ابدی را برای خود مُهیّا کردند؛
نوریان مرنوریان را جاذبند
ناریان مرناریان را طالبند
12 – معاویه و دودمان دیو صفت و تاریک اندیش بنی اُمیه، یا به تعبیر قرآن – شجره ملعونه – با حاکمیت بر سرنوشت جهان اسلام، نه تنها جامعه اسلامی بلکه جامعه بشری را از سرچشمه زلال هدایت و نعمت بی بدیل ولایت و امامت علوی علیه السلام محروم کردند. امیرمؤمنان علیه السلام ضمن پیشگویی سیطره بنی امیه بر مردم وهشدار به آن‌ها، فرجام دردناک و سیاه باند اموی را نیز بیان فرموده بود.
ابیاتی از شاعر معاصر عرب «عبدالمنعم فرطوسی» را به عنوان حسن ختام نوشتار می‌آوریم که ضمن چکامه‌ای بلند، بر بالای گور معاویه خوانده است:
هنا معاویة فی قعر مزبلة
یا قبر اخبث خلق الله این ثوت
هذا معاویة فی الشام محتفر
قم من حضیض المساوی یامعاویة
تغض بالخزی من لعن الملایین
سود الفضائح من حمرا الکوانین
کأنّما هو من ابناء صهیون
وانظر سماء العلی من آل یاسین.
ثبت دیدگاه شما