به قلم حجت‌الاسلام والمسلمین سیدعلی طباطبایی یزدی
معرفی نسخه کهن مقتل امیرالمؤمنین علیه السلام از «ابن أبی الدنیا»
عکسی از یک نسخه منحصر به فرد به شماره ۱۶۵ در کتابخانه مرحوم محقق طباطبایی وجود دارد که او آن را از کتابخانه دار الکتب الظاهریه دمشق تهیه کرده و با تحقیقی علمی در مجله تراثنا عرضه کرده است.
یادداشتی که در ادامه می‌خوانید به قلم حجت‌الاسلام والمسلمین سیدعلی طباطبایی یزدی، مدیر بنیاد محقق طباطبایی در قم درباره یک نسخه مهم از مقتل امیرالمومنین است:
در مجموعه نسخ عکسی موجود در کتابخانه محقق طباطبایی، عکسی از یک نسخه منحصر به فرد به شماره ۱۶۵ موجود است که مرحوم محقق طباطبائی از کتابخانه دار الکتب الظاهریه دمشق تهیه کرده و با تحقیقی علمی و دقیق در مجله تراثنا عرضه کرده است.
این نسخه به شماره ۴۱۳۴، بخشی از مجموعه شماره ۹۵ از صفحه ۲۳۲ تا ۲۵۰ در کتابخانه دار الکتب الظاهریه دمشق نگهداری می‌شود و شامل مقتل أمیرالمؤمنین علیه السلام نوشته أبوبکر عبدالله بن محمد بن عبید بن سفیان بن قیس القرشی الأموی مشهور به ابن ابی الدنیا (۲۰۸ ـ ۲۸۱ هـ) است.
ابن ابی الدنیا چنانکه از منابع شرح حال وی بر می‌آید دانشمند و محدث والا مقامی است که تربیت چند تن از فرزندان خلفای عباسی را از جمله معتضد و مکتفی بر عهده داشته است. ابن ندیم در فهرست خود، از او با عنوان «وَرِعاً زاهِداً عالِماً بِالأخبارِ والرِوایات» یاد کرده و تاریخ وفات او را چهاردهم جمادی الأولی یا جمادی الآخره ثبت کرده است. بر اساس منابعی که به زندگانی و ذکر مصنفات ابن ابی الدنیا پرداخته‌اند از قبیل تهذیب الکمال مزی و سیر أعلام النبلاء ذهبی و تاریخ ابن کثیر، وی از نویسندگانی است که آثار بسیاری از خود بر جای گذاشته‌اند و بنا بر قول ذهبی یکصد و شصت و یک کتاب تألیف کرده است که از فهرستی که او ارائه کرده است یکی همین مقتل أمیر المؤنین علیه السلام و دیگری فضائل أمیرالمؤمنین علیه السلام است.
در کتابخانه ظاهریه، رساله‌ای از مجموعه شماره ۴۲ به معرفی آثار ابن ابی الدنیا پرداخته و این رساله را کتابشناس برجسته دکتر صلاح الدین منجد با حک و اصلاح و اضافاتی با عنوان «معجم مصنفات ابن أبی الدنیا» در مجلة مجمع اللغة العربیة بدمشق شماره ۴۹ سال ۱۹۷۴ منتشر کرده و بنا بر این رساله تعداد کتاب‌های وی ۱۹۸ عنوان است. بروکلمن هم در تاریخ الأدب العربی تعداد بسیار زیادی از نسخ موجود از آثار ابن ابی الدنیا را برشمرده است.
راوی کتاب حاضر، حسین بن صفوان بن اسحاق بن ابراهیم ابو علی برذعی بغدادی متوفای ۳۴۰ هجری است. شرح حال وی نیز در تاریخ بغداد خطیب و الأنساب سمعانی و سیر أعلام النبلاء و العبر ذهبی آمده و از راویان کتب ابن ابی الدنیاست. از حسین بن صفوان نیز محمد بن عبدالله دقاق بغدادی این کتاب را روایت کرده است.
این نسخه، از ابتدا افتادگی دارد و مقدار این افتادگی مشخص نیست. بنا بر نظر محقق طباطبائی افتادگی زیادی دارد و احتمالاً این افتادگی شامل بخش فضائل حضرت بوده است.
نسخه بدخط و دشوارخوان است و بسیار کم اعجام دارد. به گفته محقق طباطبائی خط نسخه بین کوفی و نسخ است به احتمال زیاد، مربوط به عهد نزدیک به حیات مؤلف است و در زمان املاء نسخه توسط حسین بن صفوان بر شاگردش، کتابت شده است. محقق طباطبایی آن را مربوط به زمانی می‌داند که خط کوفی در مسیر تحول به نسخ بوده و هنوز به صورت نهایی این مسیر را نپیموده است.
این نسخه در فهرست نسخ خطی کتابخانه ظاهریه معرفی شده است: در فهرست تاریخ عش صفحه ۸۲ ، در فهرست تاریخ ریان صفحه ۶۹۰ و فهرست حدیث البانی صفحه ۱۴.
در انتهای نسخه دو سماع وجود دارد یکی مربوط به سال ۴۳۸ و دیگری سال ۴۶۴ هجری.
برای تفصیل در شرح حال مؤلف – مفصلترین شرح حال وی در منابع کهن، در تهذیب الکمال مزی آمده است – و شناسایی نسخه به مقدمه مرحوم محقق طباطبائی بر تحقیق این رساله، در مجله تراثنا شماره ۱۲ سال ۱۴۰۸ مراجعه کنید.
منبع: خبرگزاری مهر
ثبت دیدگاه شما