خاطراتی از استاد رضا مختاری
آیت‌الله‌العظمی صافی گلپایگانی میراث‌بان تشیع
به مناسبت چهلمین روز رحلت مرجع عالیقدر آیتﷲالعظمی صافی گلپایگانی با استاد رضا مختاری پژوهشگر و مدیر «موسسه کتابشناسی شیعه» رسیدیم تا برخی نکات ناگفته از ویژگی‌های شخصیتی ایشان بویژه عنایت خاص این مرجع عالی‌مقام به حفظ میراث تشیع بپردازیم:
خاطراتی از استاد رضا مختاری به پاس چهلمین روز رحلت آیت‌الله‌العظمی صافی گلپایگانی
جناب استاد مختاری در ابتدا لطفا درباره ویژگی‌های شخصیتی آیتﷲالعظمی صافی گلپایگانی که همیشه مورد توجه شما بوده بفرمایید: أَلَم تَرَ كَيفَ ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا كَلِمَةً طَيِّبَةً كَشَجَرَةٍ طَيِّبَةٍ أَصلُها ثابِتٌ وَفَرعُها فِي السَّماءِ﴿۲۴/ابراهیم﴾
به مناسبت چهلمین روز رحلت فقیه نامور و عالی‌مقام، مرجع فقید شیعیان حضرت آیتﷲالعظمی صافی گلپایگانی اعلیﷲ مقامه لازم است مطالبی را در بیان فضائل و مناقب و فعالیت‌ها و دلسوزی‌های ایشان به حفظ تراث شیعه بویژه عنایت‌هایی که به موسسه «کتابشناسی شیعه» داشتند بیان کنیم.
در ابتدا یک نکته‌ی کلی عرض کنم که ایشان هر نقدی که داشتند از آنجائی که براساس تکلیف‌گرایی و شرع‌محوری و برپایه‌ی خلوص و دلسوزی بود هیچ‌کس از این انتقاد دلخور نمی‌شد و ادبیات بیان و محتوای فرمایشات ایشان هم به گونه‌ای بود که بهانه به دست دشمنان و مخالفان نمی‌داد.
اطلاع داریم که به صورت خصوصی تذکرات و انتقادات اساسی راجع به مسائل مختلف دینی و فرهنگی و حتی حاکمیتی داشتند اما بخاطر اینکه منتقد ناصح و خالص بودند همیشه مورد استقبال همه قرار می‌گرفتند و هیچ‌گاه انتزاع عناد و…پیش نمی‌آمد.
نکته دوم اینکه ایشان هیچ مانع نفسانی برای تشویق از کارهای خوب و حسنه نداشت. گاهی اوقات افراد را نمی‌شناختند و تنها با دیدن آثار خوب با صاحبان آن تماس گرفته و تشویق می‌کردند. مصادیق خیلی زیادی وجود داد. مثلا جناب آقای زیبائی‌نژاد مسئول مرکز امور زنان حوزه علمیه خواهران می‌گفتند یک مقاله‌ای درباب امور فرهنگی زنان نگاشته بودند و در حالی که هیچ ارتباط خاصی با حضرت آیتﷲ صافی گلپایگانی نداشتند ایشان با اقای زیبائی‌نژاد تماس گرفتند و این مقاله را تحسین و برای کارهای این چنینی تشویق کردند.
در مورد تقدیر از امور حسنه چه بسا برخی مواضع آن فرد را هم قبول نمی‌داشتند اما برای یک اقدام خاصی که نیاز به تشویق بود تماس می‌گرفتند و قدردانی خودشان را ابلاغ می‌کردند و این کار ایشان واقعا سرمایه بزرگی برای این افراد بود. حتی این تشکر ایشان شامل غیرشیعیان یا غیرمسلمانان می‌شدند.
- درباره عنایت ایشان به حفظ تراث شیعه بفرمائید:
تصلب و توجه ویژه‌ی ایشان در دفاع از حریم تشیع و تبلیغ و ترویج فرهنگ اهل‌بیت علیهم‌السلام بود و در همین راستا ایشان عنایات زیادی به حفظ تراث شیعه داشتند و لطف‌شان شامل «موسسه کتابشناسی شیعه» شده‌است و لازم است چند مورد مشخص را بیان کنم.
اولین مورد این بود که حدود ده سال پیش خدمتشان عرض کردیم نزدیک به سی نسخه خطی ارزشمند در اختیار یک فردی است که احتمال زیادی هست به خارج از کشور منتقل شود. ایشان از بنده و یکی از دوستان به عنوان کسب نظر تخصصی سوال فرمودند که به نظر شما آیا هزینه‌کردن و خرید این کتاب‌ها در راستای حفظ میراث تشیع است؟ بنده عرض کردم قطعا همینطور است. بلافاصه دستور دادند مبلغ مورد نیاز که در زمان خود بسیار قابل توجه بود پرداخته شد و این آثار را خریداری کردیم و پس از تصویربرداری وقف کتابخانه آستان قدس رضوی نمودیم. انشاءﷲ فهرست این سی‌نسخه در شماره‌ی جدید مجله‌ی شیعه‌شناسی منتشر خواهد شد.
مورد بعدی این بود که مرحوم آقای آل‌طه به ایشان اطلاع دادند یک کتابخانه‌ای در هند با دوهزارنسخه‌ی منحصر به‌فرد و نامه‌های بسیار مهمی از علمای تراز نخست شیعه وجود دارد و مناسب است خریداری شده و در اختیار مراکز علمی از جمله موسسه کتابشناسی شیعه قرار گیرد. مرحوم آیتﷲ صافی گلپایگانی در این مورد هم علیرغم وجود مشکلات مالی دستور پرداخت مبلغ قابل توجهی دادند و خوشبختانه تصاویر این نامه‌ها هم‌اکنون در اختیار ما قرار دارد و در تحقیقات و منشورات خود استفاده زیادی از آنها کرده‌ایم. برای نمونه بیش از بیست نامه‌ی صاحب جواهر، بیش از صدنامه خاندان صاحب عبقات و … از جمله‌ی این گنجینه بود.
و نکته‌ی اخلاقی قابل توجه اینکه در این سال‌های ایشان هیچ‌گاه حتی به صورت غیرمستقیم این لطف خود را به ما یادآوری نکردند و به نوعی رفتار نکردند که منتی بر ما بوده باشد و این نشان‌دهنده‌ی کرامت اخلاقی ایشان است و می‌تواند برای همه‌ی ما الگو قرار گیرد.
نکته‌ی بعدی همراهی با مراکز علمی از جمله «مرکز کتابشناسی شیعه» برای انجام امور مختلف از جمله تجلیل از علما بود. برای نمونه در خرداد سال ۱۳۹۱که زندگینامه «شیخ آقابزرگ تهرانی» را منتشر کردیم ایشان در نهایت بزرگواری میزبانی مراسم رونمائی از این اثر و چند اثر تازه منتشره این موسسه را قبول کردند و مراسم رونمائی از این اثر در دفتر ایشان و با حضور مبارکشان انجام شد و برخی دیگر از اساتید مانند آیتﷲ استادی هم سخنرانی کردند. خوشبختانه گزارش کامل این برنامه در شماره چهارم مجله تخصصی کتابشناسی شیعه منعکس شده‌است.
مورد بعدی این بود که گاهی درخواست می‌کردیم برای کتابی تقریظی بنگارند و ایشان با جان و دل این درخواست ما را اجابت می‌کردند. برای نمونه تقریظ بر کتاب « زیارت عاشورا از آغاز تا امروز» تالیف محقق ارجمند جناب آقای محمودی گلپایگانی است این کتاب حدود پانصد صفحه است و تمامی نسخ موجود درباره زیارت عاشورا را با درج تصاویر آنان بررسی نموده و به این نتیجه رسیده است که متن زیارت عاشورای فعلی صحیح است و به جز چند کلمه‌ی جزئی مانند «امام هدی» یا «مهدی» عملا تغییری نسبت به نسخه اصلی ایجاد نشده و اگر احیانا برخی نسخه‌ها به خط علما با اختلاف قابل توجه در فراز‌های زیارت عاشورا وجود دارد بخاطر رعابت تقیه بوده‌است.
- ایشان برای آثار منتشره موسسه کتابشناسی شیعه نیز تقریظاتی نگاشته بودند. در این باره هم بفرمائید:
اما نکته‌ی جالب‌تر آنکه ایشان در تاریخ هشتم جمادی‌الآخر سال ۱۳۴۳ یعنی حدود یک‌ماه پیش از وفات‌شان است این تقریظ را نوشتند و نیازی نیست که این نکته را عرض کنیم همین نمونه نشان دهنده‌ی قوت حافظه و تسلط ایشان بر مسائل علمی و …. تا روزهای پایان عمر شریفشان است.
همچنین مدتی پیش از ایشان درخواست شد تقریظی بر تقریرات درس مرحوم آخوند خراسانی که به قلم یکی از شاگردان مرحوم آخوند است بنویسند و مورد اجابت و موافقت قرار گرفته بود اما با رحلت ایشان از آن محروم شدیم. این اثر با همت موسسه بوستان کتاب و همکاری کتابخانه تخصصی حدیث منتشر خواهد شد.
رفتار یک مرجع تقلید در سن یک‌صد سالگی بدون هیچ‌گونه ملاحظات جایگاه و مقام و … واقعا برای همه‌ی اساتید و علمای فعلی درس‌آموز است و نشان‌دهنده اوج دغدغه‌ی ایشان برا حفظ دین و کیان تشیع است.
ما هر زمان که خدمت شریفشان می‌رسیدیم پیش از حضور ما عنایت داشتند که اثری یا کتابی که مناسب است در اختیار ما برای تحقیق یا استفاده علمی قرار گیرد، آماده کرده و لطف می‌فرمودند و علاوه بر بهره معنوی و علمی از زیارت‌شان با دست پر از محضرشان مرخص می‌شدیم. برای نمونه در یکی از دیدارها ایشان نسخه‌ی خطی از «فلک النجات مدهوش گلپایگانی» که در اختیار ایشان بود در اختیار ما قرار دادند و فرمودند مناسب است این کتاب که با نثری زیبا مقتل امام حسین(ع) است تحقیق و منتشر شود.
احترام خاص ایشان به اهل علم و پژوهشگران مکتب اهل‌بیت بسیار منحصربه فرد است. برای نمونه «شیخ جعفر مهاجر» از علمای لبنان قم مشرف شده بودند و علاقمند بودند خدمت آیتﷲالعظمی صافی هم برسند. زمانی که از طریق آقازاده مکرم ایشان درخواست وقت ملاقات کردیم آیتﷲ صافی فرموده بودند بنده وقتی تعیین نمی‌کنم. هرزمان این مهمان عزیز لطف کنند تشریف بیاورند ما خدمتشان هستیم که نهایتا در مجلس روضه‌ی منزل ایشان توفیق پیدا کردیم خدمتشان برسیم و در بین جلسه روضه وارد شدیم اما ایشان علیرغم کهولت سن تمام قد ایستادند و از جناب شیخ جعفر مهاجر استقبال نمودند.
شما این موضوع را مقایسه بفرمایید با رفتار مدیران یکی از موسسات حوزوی که وقتی از دفتر ایشان برای شیخ جعفر مهاجر درخواست وقت کردیم ما را به معاونت بین‌الملل خود ارجاع دادند تا مورد بررسی قرار گیرد و نهایتا هم به نتیجه‌‌ای نرسید!
در همین راستا مناسب است این مورد را هم عرض کنم که چندسال پیش به همت موسسات مختلف که ما هم توفیق مشارکت داشتیم کنگره مکتب کلامی لکهنو و خاندان اجتهاد که با هدف بزرگداشت مقام شامخ علامه میرحامد حسین بود در هند برگزار شد. در گام بعدی قرار شد این کنگره در ایران برگزار شود. دوستان گفتند که ممکن است علمای هند دعوت موسسات را اجابت نکنند و بهتر است دعوت‌نامه‌ای از سوی یکی از مراجع تقلید ارسال شود.
وقتی این درخواست را خدمت ایشان عرضه کردیم بدون هیچ ملاحظه‌ای پذیرفتند و دعوت‌نامه‌ای با نام و امضای خود خطاب به علمای هند نوشتند. همان زمان موضوع بازسازی قبر علمای هند از جمله میرحامد حسین هم مطرح شد که ایشان در همین دعوت‌نامه از علمای هند خواستند که وضع قبرستان علما از جمله قبر شریف میرحامد حسین ساماندهی شود.
از جمله توفیقات ما که جبران کوچکی برای الطاف آیتﷲالعظمی صافی گلپایگانی بود، انتشار زندگی‌نامه‌ی خود نوشت ایشان در شماره‌ی یازده و دوازده مجله‌ی کتاب شیعه و زندگی‌نامه‌ی خود گفته‌ی ایشان در شماره‌ی سیزده و چهاردهم همین مجله است.
لازم می‌دانم به همه‌ی طلاب و اساتید محترم مطالعه‌ی این زندگی‌نامه‌ها را توصیه کنم که واقعا تاثیر معنوی و علمی بسیار زیادی دارد. ایشان در این زندگینامه بیان می‌کنند که چگونه در سن نوجوانی علیرغم مصائب دوران رضاخان دروس حوزوی را از ابتدا تا پایان سطح در محضرشریف پدر خود خوانده‌اند و در ۲۲ سالگی به قم آمده و وارد درس خارج شده‌اند.
مناسب است این نکته را عرض کنم که مرحوم آیتﷲالعظمی صافی گلپایگانی در عین تصلب در دفاع از حریم تشیع و اهل‌بیت، طرفدار بین تقریب مذاهب و اتحاد مسلمین و طرفدار ارتباط حسنه بین کشورهای اسلامی مانند ایران و مصر و عربستان و .. برای قدرتمند شدن جامعه مسلمانان بودند و همین موضوع را بارها به مسئولان متذکر شده بودند. همین‌جا لازم است تعبیر جناب آقای مبلغی که در مراسم بزرگداشت ایشان یاداوری کنم :«مرحوم آیتﷲالعظمی صافی گلپایگانی فقیه پیوند و تعایش بود».
در همین زندگینامه خودنوشت چگونگی تحقیق و تالیف و چاپ کتاب گرانسنگ «منتخب‌الاثر» بیان شده‌است که به چه روشی ایشان به کتاب‌های مختلف دسترسی پیدا کرده آنها را استنساخ می‌کردند و با چه مشقاتی مطالب تالیف شده را به دست مرحوم شیخ حسن مصطفوی برای چاپ و.. می‌رساندند.
نکته جالب دیگر کتاب شعری است که از پدر مرحوم آیتﷲالعظمی صافی گلپایگانی باقی مانده است. ایشان در این کتاب با زبان شعر به مسائل روز جامعه و مظالم رضاخان پهلوی پرداخته و در آخر سقوط این خاندان را پیش‌بینی می‌کنند که این کتاب واشعار آن مورد توجه حضرت امام خمینی هم بوده است آیتﷲ شیخ علی صافی(ره) که برای ابلاغ نامه‌ی آیتﷲ سیدمحمدرضا گلپایگانی به پاریس رفته بودند حضرت امام فرمودند که این کتاب شعر را حتما چاپ کنید و اگر در ایران مانعی هست ما در اینجا می‌توانیم به چاپ برسانیم.
ثبت دیدگاه شما