نکته ای درباره سند یک دعا: نقدی بر آقای کدیور

سند دعاي معروف به ابوحمزه ثمالي بلا اشکال است و از لحاظ تاریخی هم متن ابو حمزه و استنادش به روایت او اصالت دارد.

---

آقای کدیور در سایت خودشان درباره سند دعای ابو حمزه ثمالی بحثی کوتاه کرده اند که چون مشتمل بر یک خطای آشکار و یک بحث غیر دقیق است مناسب دیدم اینجا تذکر دهم. بد نیست این مطالب اصلاح شود. ایشان نوشته اند: “دعای ابوحمزه ثمالی در کتاب مصباح المتهجد شیخ الطایفه طوسی و سپس اقبال الاعمال سید بن طاووس نقل شده است. اگرچه سند شیخ به ابوحمزه در مصباح نقل نشده، اما شیخ سند خود را به ابو حمزه در رجالش آورده است. این سند صحیح است (معجم رجال الحدیث). اما سید بن طاووس روات سه طبقه نخست این روایت را اسم برده است: ابوحمزه ثمالی، حسن بن محبوب و ابومحمد هارون بن موسی التلعکبری. هر سه روای از ثقات تراز اول هستند. بنابراین سند دعای ابوحمزه صحیح است.”

اما نکات من: نخست اینکه این سه نفر روات سه طبقه نخست نیستند. میان تلعکبري و ابن محبوب سه طبقه دست کم فاصله است. ابن طاووس هم نمی گوید که تلعکبری روایت را مستقيماً از ابن محبوب نقل می کند. او می گوید تلعکبري به سندش از ابن محبوب روايت می کند. اصطلاح “بسنده” معلوم است که به معنی روایت مستقيم نیست.
نکته دوم: ایشان استناد کرده اند به سند شيخ در فهرست (البته ایشان به اشتباه رجال را نام می برد در حالی که شیخ در فهرست سند می دهد و نه در رجال) به ابو حمزه و گفته اند چون آن سند صحيح است پس حتما سند او به دعای ابو حمزه در مصباح باید سند درست و صحیحی باشد. مستند ایشان باید به شیوه ای مربوط باشد در علم رجال که مرسوم است به طریقه “تعویض سند”. آگاهان بر علم رجال می دانند این شیوه محل نقد است. معلوم نیست سند شیخ در مصباح در خصوص دعای ابو حمزه عینا سند شيخ به ابو حمزه در فهرست باشد.

تلعکبری به احتمال بسیار قوی سند خوب و قابل اعتنایی به ابن محبوب در روایت دعای ابو حمزه داشته و به نظر من سند دعا بلا اشکال است و از لحاظ تاریخی هم متن ابو حمزه و استنادش به روایت او اصالت دارد اما نه به دلیلی که آقای کدیور فرموده اند چرا که با حساب آقای کدیور سند مرسل است و انقطاعی میان تلعکبری و ابن محبوب است که باید طبق مستند ایشان در بحث سندی موجب اشکال در سند شود.

حسن انصاری
پژوهشگر و مدرس و استاد میهمان مدرسه مطالعات تاریخی مؤسسه مطالعات پیشرفته پرینستون