در این مقاله وضعیت پیروان اهل البیت (علیهم السلام) در کشور نیجریه به گونه ای آسیب شناسانه مورد بررسی قرار گرفته است . هدف این مقاله معرفی جامعه شیعی نیجریه و نهضت حرکت اسلامی شمال نیجریه ، بررسی دلایل موفقیت نسبی نهضت تشیع در این کشور و ارائه تصویری درخشان از پیروان مذهب اهل البیت در کشور نیجریه است . موضوع اصلی نیز بررسی مشکلات و چالش های شیعیان نیجریه می باشد . سئوال اصلی مقاله عبارت است از: ” چه عواملی سبب نابسامانی اوضاع پیروان اهل البیت (علیهم السلام) در نیجریه شده است .” چارچوب نظری مقاله نیز بر ماتریس SWOT ( آسیب شناسی ، نقاط قوت، نقاط ضعف ، فرصت ها و تهدیدات ) استوار گردیده است.در این مقاله با بهره گیری از روش تحلیل و توصیف تلاش شده است عوامل اصلی کنشگر بر فرآیند توسعه مذهب اهل البیت (علیهم السلام) در نیجریه و موانع و مشکلات موجود مورد امعان نظر قرار گیرند.

نویسنده

• امیربهرام عرب احمدی  

استادیار دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران

تازه های تحقیق

نتیجه

در این مقاله، نحوه شکل‌گیری نهضت تشیع و تأسیس نهضت حرکت اسلامی شمال نیجریه و نقش تأثیرگذار رهبر نهضت بر روند جریان گسترش مذهب اهل‌بیت‰ بر اساس سؤال اصلی بررسی گردید و به سؤال اصلی مطروحه به طور مستدل و بر اساس مستندات موجود پاسخ داده شد.

علاوه بر آن، براساس موضوع اصلی مقاله، تلاش گردید تا حد امکان، داستان فداکاری‌ها و اخلاص رهبر شیعیان این کشور و نقش تأثیرگذار وی بر فرآیند تحولات نهضت حرکت اسلامی به طور توصیفی – تحلیلی بررسی شود. رهبر بزرگی که علی‌رغم تمام مشکلات و چالش‌ها، نهال تشیع را در این کشور مهم و راهبردی به ثمر نشاند و در راه بالندگی و تنومند ساختن آن همه چیز خود اعم از ثروت‌، سلامتی و فرزندانش را در طبق اخلاص نهاد و هنوز نیز بر مواضع اصولی خود پایداری می‌کند و حاضر نیست حتی ذره‌ای از اهداف خود صرف‌نظر نماید‌. در واقع آن‌چه نویسنده به طور مشخص درصدد ترسیم آن بود، سیر تحولات و فراز و نشیب‌های نهضت تشیع در نیجریه برمبنای مجاهدات و جان‌فشانی‌های شیخ ابراهیم زاکزاکی و تعدادی از یاران قدیمی وی بود؛ نهضتی که طی چند دهه گذشته با اقبال عمومی گسترده مسلمانان نیجریه مواجه شده است‌. به موازات آن، نویسنده از به تصویر کشیده شدن افزایش تعداد شیعیان این کشور تا مرز ده میلیون نفر که بسیاری از آنان را مستبصرین تشکیل می‌دهند نیز غافل نبوده است به ویژه آن که بسیاری از پیروان مذهب اهل‌بیت‰ در نیجریه، از جان و مال و دارایی خود در مسیر گسترش هرچه بیش‌تر تشیع در این کشور نیز دریغ ندارند‌. در عین حال دل‌مشغولی اصلی نویسنده در طول مقاله، تأکید بر این نکته بوده است که چگونه نهضت تشیع در نیجریه پای گرفته و رفته‌رفته و علی‌رغم مشکلات و محدودیت‌های موجود، زیر نظر شیخ زاکزاکی به مناطق مختلف شهری و روستایی خصوصاً ایالات مسلمان‌نشین شمالی راه یافته است‌. سختی‌های وارده بر پیروان مذهب اهل‌بیت در نیجریه و این که آنان علی‌رغم آن که جامعه‌ای کاملاً صلح جو و آرام محسوب می‌شوند به ویژه طی سال‌های اخیر بی‌رحمانه و تنها به صرف شیعه بودن، دستخوش شدیدترین حملات قرار گرفته‌اند و این‌که نهضت تشیع در این کشور هم‌چنان پویایی و شادابی خود را حفظ کرده و به روند رو به رشد خود با وجود تمام مخاطرات امنیتی و کشتارها ادامه می‌دهد.

بی‌شک پیروان اهل‌بیت‌‰ در نیجریه، در حال حاضر با مشکلات فراوانی مواجهند و با صبوری هرچه تمام‌تر، توطئه‌های دشمنان مستقیم و غیرمستقیم خود را پذیرا می‌گردند‌. با این حال، روند رو به رشد گرایش به مذهب تشیع در این کشور نه‌تنها کاستی نیافته، بلکه با افزایش چشم‌گیری نیز همراه بوده که حکایت از درک درست اوضاع توسط شیعیان بومی‌، به کارگیری راهبردهای مناسب برای مقابله با این شیطنت‌ها‌، تکیه بر امکانات موجود و از همه مهم‌تر، بهره‌گیری از رهنمودها و تعالیم رهبری است که علی‌رغم محدودیت‌های موجود و سختی‌های وارده، هم‌چنان در حال هدایت انبوه شیعیان است‌.

شیعیان نیجریه هم‌اکنون با مشکلات فراوانی مواجهند و از نظر اقتصادی، به شدت در تنگنا هستند که علت این امر، عمدتاً ناشی از حساسیت فعلی دولت نسبت به آن‌ها و تلاش معاندان جریان پویای تشیع برای جلوگیری از ارتباط هر چه بیش‌تر پیروان مذهب اهل‌بیت‰ با سایر مسلمانان است‌. با این حال شیعیان، علی‌رغم تمام مشکلات موجود و تداوم حبس خانگی و غیرقانونی شیخ زاکزاکی‌؛ حتی با اوج گرفتن ویروس کشنده کرونا در این کشور نیز سرسختانه تلاش می‌کنند تا وحدت و انسجام خود را هم‌چنان حفظ نمایند و با رعایت پروتکل‌های بهداشتی، پویایی و هم‌بستگی خویش را در هنگام برگزاری مراسم و مناسبت­های شیعی متجلی ­سازند؛ در حالی که حتی تداوم محدودیت‌های وارده بر فعالیت‌های شیعیان و ادامه حبس رهبر این نهضت نتوانسته است رکودی بر این جامعه مذهبی منسجم پدید آورد.

پیروان مذهب اهل‌بیت‌‰ که با عشق و علاقه و به صورت هدفمند مسیر درست خود را برگزیده و در این راه مصممانه گام برمی‌دارند، با امید به آینده، در صدد رفع موانع و مشکلات پیش روی خود هستند و تلاش می‌کنند با خودآگاهی هرچه بیش‌تر، بر چالش‌های موجود فایق آیند و توطئه‌های آشکار و نهان را به صورت نرم ملغی سازند؛ در حالی که علی‌رغم صفوف مستحکم شیعیان و انسجام اعضای نهضت حرکت اسلامی شمال افریقا‌، تلاش‌های جدی برای ایجاد شکاف در بخش رهبری نهضت به طور بی‌وقفه در جریان است. به موازات آن، نگرانی از وضعیت جسمانی شیخ زاکزاکی و آینده رهبری این نهضت، از موضوعاتی است که طی چند سال گذشته همواره به صورت دغدغه‌ای مزمن در محافل اسلامی این کشور در جریان بوده است.

در تحلیل نهایی باید گفت: شیعیان نیجریه با تکیه بر رهبر دربند خود و با بهره‌گیری از روحیه‌ای مصمم که عمدتا برگرفته از عزم و اراده شیخ زاکزاکی است، بر بحران پیش روی خود فایق آمده، از این وضعیت به عنوان فرصتی برای تحکیم صفوف داخلی خود استفاده شایانی خواهند نمود که در آینده نتایج آن نمایان خواهد شد.

فهرست منابع

الف. منابع فارسی

کتب:

1. عرب احمدی‌، امیربهرام، نقش بنیادین شیخ ابراهیم یعقوب زاکزاکی در شکل‌گیری و توسعه نهضت تشیع در نیجریه‌، تهران‌: نگارستان اندیشه، ‌1396.

مقالات و پایگاه‌های اینترنتی:

1. مراحل و عوامل انتشار تشیع در نیجریه:

Available (1398/2/14) online at: http://rahyafte.com

2. دیدار شیخ با هیأت اعزامی از ایران‌، تهران: مرکز اسناد سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، 1360.

3. عرب احمدی‌، امیربهرام، «اسلام و مسلمانان در نیجریه»، قم: جامعه المصطفی العالمیه‌، ‌1387. (‌چاپ نشده)

4. نهضت حرکت اسلامی نیجریه، گزارش ارسالی از رایزنی فرهنگی ج.ا.ایران در نیجریه‌، مرکز اسناد سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، ‌1385.

5. نهضت حرکت اسلامی نیجریه، گزارش ارسالی از رایزنی فرهنگی ج.ا.ایران در نیجریه‌، مرکز اسناد سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، ‌1390.

6. میرزایی، نجفعلی، «نیجریه تجلی بیداری اسلامی در غرب افریقا»، گزارش ارسالی از نمایندگی سازمان حوزه‌ها و مدارس علمیه در نیجریه، مرکز اسناد سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، 1375.

7. مهرنیا‌، سیدکاظم، «فرقه‌های اسلامی در نیجریه»، مرکز اسناد سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، 1386.

8. مطالعات میدانی نویسنده‌، غرب افریقا‌، 1396.

منابع انگلیسی

کتب:

1. Attahiru Jega, ed., Identity transformation and identity politics under structural adjustment in Nigeria, Nordic Africa Institute, 2000.

2. Ezegbobelu, Edmund Emeka, “Challenges of Interreligious Dialogue: Between the Christian and the Muslim Communities in Nigeria”, Peter Lang, 2009.

3. Hill, Jonathan N. C., “Sufism in Northern Nigeria: Force for Counter-radicalization?”, 2010.

4. Human Rights Watch, “Nigeria, on the Eve of “change””, New York, Africa Watch Series II, 1991.

5. Loimeier, Roman, Islamic Reform and Political Change in Northern Nigeria, Northwestern University Press, 2011.

6. Martin E. Marty, R. Scott Appleby, “Fundamentalisms and the State: Remaking Polities, Economies, and Militance”, University of Chicago Press, 1996.

7. Mustapha, Abdul Raufu, “Sects & Social Disorder: Muslim Identities & Conflict in Northern Nigeria” Boydell & Brewer Ltd, 2014.

8. Smaldone, Joseph P, “Warfare in the Sokoto Caliphate: Historical and Sociological Perspectives” Cambridge University Press, 1978.

9. Toyin Falola, Ann Genova, “Historical Dictionary of Nigeria”, Scarecrow Press, 2009.

10. Weimann, Gunnar J, “Islamic Criminal Law in Northern Nigeria: Politics, Religion, Judicial Practice”, Amsterdam University Press, 2010.

مقالات‌:

1. History of Islamic Movement of Nigeri, available (1398/3/15) online at: http://www.islamicmovement.org.

2. Islamic movement development, Main structureavailable (1398/2/29) online at: http://www.islamicmovement.org