اراده الهی در اندیشه امامیه نخستین
کتاب حاضر بخشی از کلان‌پروژه «بازشناسی اندیشه کلامی امامیه» است. این پژوهش با آثار دیگری که در سایر عناصر معرفتی شیعه در پژوهشکده کلام اهل بیت علیهم السلام سامان یافته است تقریر جامعی از اندیشه کلامی امامیه – پیش از ورود اندیشه‌های فلسفی و عرفانی – ارائه خواهد داد.
در این کتاب به معناشناسی اراده و اقسام آن در متون وحیانی و تطور دیدگاه امامیه در این موضوعات پرداخته شده است، چرا که موضوع افعال الهی، یکی از مهمترین موضوعات الهیاتی در تمامی ادیان توحیدی است که تبیین صحیح آن، بازبسته شناخت دقیق اراده به عنوان مهمترین رکن الهیات افعال است. توجه ویژه به این مسئله هم در متون وحیانی قابل پی گیری است و هم در نظریه پردازی های الهی دانان قابل مشاهده است.
او از شاگردان محقق حلی صاحب شرایع و با علامه حلی زحمه الله علیه هم‌درس و یک‌سال بزرگ‌تر از او بود. در علوم ادب، فقه، اصول، تفسیر، رجال، کلام و منطق زبده و برجسته بود. الرجال، تحصیل المنافع، النکت، الرائع، الرائض فی‌الفرائض و عقدالجواهر فی‌الاشیاء والنظائر از آثار آن دانشمند است. در تاریخ وفات ایشان اختلاف است ولی، مسلم آن است که ایشان حداقل تا آخر سده هفتم در قید حیات بوده است.
بازخوانی و بررسی معارف و اندیشه‌های امامیه در طی دوره‌های مختلف تاریخی و نیز بازیابی و فهم عمیق معارف اهل بیت علیهم السلام امری ضروری به نظر می‌رسد
در این کتاب به معناشناسی اراده و اقسام آن در متون وحیانی و تطور دیدگاه امامیه در این موضوعات پرداخته شده است، چرا که موضوع افعال الهی، یکی از مهمترین موضوعات الهیاتی در تمامی ادیان توحیدی است که تبیین صحیح آن، بازبسته شناخت دقیق اراده به عنوان مهمترین رکن الهیات افعال است. توجه ویژه به این مسئله هم در متون وحیانی قابل پی گیری است و هم در نظریه پردازی های الهی دانان قابل مشاهده است.
نویسنده کتاب تلاش کرده است با بررسی دقیق منابع و گزارش‌های موجود از این دوران، دیدگاه اصحاب امامیه در دورهحضور و تطور آن در دوره های بعد را – با توجه به عوامل فکری و اجتماعی مختلف – بررسی و تحلیل کند. لذا با بازخوانی چیستی اراده الهی در قرآن و روایات، تبیین های مختلف از اراده خداوند در اندیشه امامیه نخستین به تصویر کشیده شده است و سپس در پرتو مطالعه مقایسه ای با اندیشه های رقیب امامیه، هم چون جریان کلامی اعتزال و جریان فلسفی، تحلیلی از چرایی و چگونگی این تطورات و نظریه پردازی ها ارائه داده شده است.
با توجه به این رویکرد، کتاب حاضر در پنج فصل سامان یافته است. در نخستین فصل تلاش شده تا تصویری از اراده خداوند در کتاب و سنت ارائه شود. در این بخش، پس از بررسی معنای لغوی این واژه، معنای اراده را در متون وحیانی کاویده و به تفکیک اراده در قرآن کریم و اراده در روایات طبقه‌بندی نموده‌ایم.
فصل دوم، حاوی تبیین نظریه‌پردازی متکلمان نخستین امامیه در کوفه است. در این فصل، ارکان نظریه‌پردازی‌های نخستین اندیشمندان کلام امامیه همچون هشام بن حکم و مومن الطاق بررسی شده تا امکان واکاوی مبانی نظریه‌پردازی‌های آنان بیشتر و بهتر فراهم آید.
سومین فصل این اثر، در صدد نشان دادن نقطه نظرات محدثان امامیه نخستین و امتداد اندیشه آنان در مدرسه کلامی قم است. در این فصل، توجه ویژه‌ای به دیدگاه‌های شیخ صدوق و کلینی – به‌عنوان دو شاخص اصلی مدرسه قم – شده است.
فصل چهارم کتاب به بازخوانی اندیشه‌ورزی متکلمان امامیه در بغداد همچون شیخ مفید، سیدمرتضی و شاگردان ایشان اختصاص یافته و عملکرد ایشان در تحلیل اراده پروردگار، به تصویر کشیده شده است.
پنجمین و آخرین فصل این کتاب که مهمترین بخش کتاب می باشد حاوی تحلیل چگونگی تطور اندیشه‌ورزی متکلمان امامیه در موضوع اراده الهی است. در این بخش به اندازه نیاز به دیدگاه‌های معتزله متقدم و متأخر و فلاسفه مشاء پرداخته شده است تا زمینه تحلیل مورد نظر به‌خوبی فرآهم آید.
عناوین فصل های کتاب به قرار ذیل می باشد:
فصل اول: معناشناسی اراده در منابع وحیانی
فصل دوم: مدرسه کوفه و نخستین تبیین های کلامی از اراده الهی
فصل سوم: مدرسه قم و امتداد نگره محدثان متکلم کوفه
فصل چهارم: مدرسه بغداد و گامی نوین در تبیین اراده الهی
فصل پنجم: جمع بندی و تحلیل چگونگی و چرایی سیر تطور اراده الهی
ثبت دیدگاه شما