برای پاسخ گویی به سوالات و نیازهای جدید باید نظام تفکر عقلانی ما به روز و نظام مند شود

نشست علمی بررسی آثار و اندیشه های سید مرتضی(ره) در بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی در قم برگزار شد.

---

حجت الاسلام و المسلمین  محمدتقی سبحانی در نشست علمی آثار و اندیشه‌های سید مرتضی(ره)، اظهار داشت: مدرسه بغداد اولین مدرسه کلامی شیعه نیست و اندیشه های کلامی شیعه پیش از آن در مدرسه کوفه و قم وجود داشته است. در کتاب‌های جستارهای تاریخی کلامی مدرسه بغداد، قم و کوفه مستنداتی در این زمینه ذکر شده است.

وی با اشاره به کارکردهای مدرسه بغداد بیان کرد: ایجاد یک منظومه کلامی نظام مند و دستگاه مند، ایجاد پایه های عقلانی نوین و انتشار عام سه کارکرد اصلی و مهم مدرسه کلامی بغداد است.

مدیرعامل بنیاد فرهنگی امامت اظهار داشت: معتزله بغداد چون دانش روز عقلی مسلمین را تولید کرده بود و آن را در اختیار داشت، شیخ مفید نیز از همان دانش بهره جست و دست به بومی سازی عقاید شیعه زد.

رئیس انجمن کلام حوزه علمیه قم ابراز داشت: مدرسه بغداد در قرن چهارم یکی از قله های درخشان تاریخ تفکر شیعه است و این مدرسه در زمانی رونق داشت که همزمان با دوران طلایی تمدن اسلامی بود. مدرسه بغداد در تاریخ تشیع به دنبال دو مدرسه دانشی کوفه و قم شکل گرفته است.

مدیر موسسه معارف تاکید کرد: مدرسه بغداد نقش موثری در تاریخ کلام شیعه دارد و هر دو جریان محدثان و متکلمان در مدرسه بغداد مانند مدرسه کوفه حضور پویا و زنده ای داشتند. قاعده مند کردن و به تعبیر بهتر، دستگاه مند کردن کلام امامیه، اقدام ویژه‌ای بود که مدرسه بغداد انجام داد و تشیع از این مدرسه بود که با حضور شیخ مفید و  سید مرتضی از قواعد و نظام مشخصی در اندیشه‌ورزی الهیاتی برخوردار شد.

حجت الاسلام و المسلمین سبحانی گفت: شیخ مفید تلاش کرد در مدرسه بغداد به یک فهم کلامی جامع از معارف شیعه دست پیدا کند تا از طریق آن بتواند عناصر عقاید خود راتبیین کند و ایشان دست به خط کشی می زند و مرز عقاید شیعه با سایر نحله ها را مشخص می کند.

وی تاکید کرد: شیخ مفید با بهره گیری از دانش کلامی زمان که بیشتر بر مبنای چارچوب کلامی معتزله بغداد بود، منظومه اعتقادی شیعه را سازمان داد و سید مرتضی کلام شیعی را که بر مبنای چارچوب های عقلی معتزله بغداد بود به سمت کلام معتزله بصره و قاضی عبدالجبار همدانی هدایت کرد و با این اقدام تغییر جهت مهمی در ادبیات کلام امامیه انجام داد. همچنین تغییر جهتی که سید مرتضی در حرکت فقهی شیعه انجام داد کمتر از اهمیت حرکت کلام شیعه نیست که در جای خود محل بحث است.

موسس موسسه البیان للتواصل و التاصیل افزود: تحولی که سید مرتضی در حرکت فقهی شیعه به وجود آمده بود توسط شاگرد بلافصل وی شیخ طوسی مورد پذیرش قرار نگرفت و وی به سراغ فقه شیخ مفید رفت اما شیخ طوسی در حوزه کلام شیعی آثار و اندیشه های سید مرتضی را گسترش داد و پیرو مکتب کلامی استاد خود شد. چنان که می دانیم، تحولی که سید مرتضی در کلام شیعه به وجود آورد تا سالهای زیادی نقطه اتکا متکلمان امامیه گشت.
رئیس انجمن کلام حوزه علمیه قم، اضافه کرد: اگر قرار باشد در تاریخ کلام تشیع از نظر تاثیرگذاری و اهمیت از پنج متکلم بزرگ نام ببریم قطعا یکی از آنها سید مرتضی است.

وی با اشاره به گونه شناسی آثار سید مرتضی بیان کرد: آثار جامع کلامی گونه اول آثار و آرای سید مرتضی است که در آنها تلاش شده عقاید کلامی شیعه به صورت کلی و گسترده بیان شود و سید مرتضی در این باب دو کتاب مهم تدوین نموده است که البته می توان این دو کتاب( الذخیره و الملخص) را یک کتاب دانست و هر دو را در قالب یک اثر جامع عقاید شیعه محسوب کرد.

حجت الاسلام و المسلمین سبحانی گفت: برای اینکه آثار کلامی سیدمرتضی را بشناسیم باید به چهره سید مرتضی نیز توجهی داشته باشیم چرا که سید مرتضی برخلاف شیخ مفید ، مناسبات سیاسی و اجتماعی نیز داشته است و بزرگ و سید سادات طالبی است و شخصیت مورد احترامی در عصر خود دارد. این امر سبب شده تا از سید مرتضی یک شخصیت اجتماعی متناسب با نیازهای فکری روز  شکل بگیرد.

مدیر موسسه معارف تاکید کرد: تک نگاری های کلامی؛ گونه دوم آثار کلامی سید مرتضی است و هرجا که سید مرتضی احساس می کرد که نیاز است نسبت به مساله ای توضیح دهد یا موضع خاصی بگیرد تا شبهه یا سوالی پاسخ داده شود دست به تدوین این تک نگاری ها زده است.

حجت الاسلام و المسلمین سبحانی گفت: آثار انتقادی و مرزبانی از کیان شیعه؛ گونه سوم آثار سید مرتضی است که در این آثار سید مرتضی به دفاع از عقاید شیعه به ویژه مساله امامت می پردازد. آثار مربوط به افکار عمومی و ناظر بر نیازهای عمومی جامعه شیعی و غیرشیعی نیز گونه چهارم آرای سید مرتضی است.

وی اضافه کرد: در گذشته تاریخی چه در شیعه و چه در اهل سنت، عالم دین مسوول تبیین مولفه های دینی در امور فقهی و کلامی بوده است و از سوالات متفاوتی که از سید مرتضی در مباحث فقهی، کلامی و غیره شده

می توان به این نمود و واقعیت تاریخی پی برد و سید مرتضی به تناسب سوالات انجام شده فتوای اعتقادی یا پاسخ کلامی می داد.

رئیس انجمن کلام حوزه در ادامه با اشاره به بن‌مایه‌های اندیشه ای سید مرتضی گفت: سید مرتضی در بیان عقاید و افکار خود انسان شجاع و بی‌باکی است و به همین خاطر دوستان و مخالفان فراوانی داشت و در اثبات عقاید خود نیز اصرار و پافشاری داشت.

حجت الاسلام والمسلمین سبحانی یادآور شد: سید مرتضی در تعامل با علمای اهل سنت یک شخصیت شناخته شده است و بسیاری از بزرگان اهل سنت با وجود مخالفت با او نتوانستند از بزرگی و جلالت او سخنی نگویند اما واقعیت این است که سید مرتضی هرگز در دفاع از امامت به عنوان مهمترین نقطه اتکای شیعه کوتاه نیامده است، با وجود اینکه سید مرتضی یک جایگاه سیاسی و رسمی در دستگاه خلافت عباسی داشته است. سید مرتضی یکی از شخصیت های بارزی است که در مساله ایمان و کفر و برخورد علمی با اهل سنت و منکران امامت، عقاید تندی دارد ولی در عین حال در مقام عمل، کاملا به صورت معقول و در کمال آرامش به بیان اندیشه‌های خود می پردازد.سید مرتضی معتقد بود که تقریب و همگرایی مذاهب اسلامی در گرو پوشاندن و بی تفاوتی نسبت به عقاید خود نیست و از نظر وی شیعه با بقیه گروه های اسلامی یک امت واحده است و نباید اتحاد امت را با چالش همراه کرد؛ سید مرتضی با افراطی گری برخی گروه های شیعی در مناطقی از بغداد مخالف بود و با این گونه برخوردها همراه نشد اما در دفاع و اثبات عقاید شیعه ذره ای کوتاه نمی آمد.

وی خاطرنشان کرد: در حوزه مباحث مذهبی و کلامی، که شیعه را از سایر مذاهب جدا می کند، مکتب بغداد از اصول اصلی شیعه مانند مساله امامت به هیچ وجه کوتاه نمی آید اما در مسائلی مربوط به توحید، معاد و غیره نوعی نرمش و اتفاق بین کلام شیعه و معتزله برقرار می کند. جریانی که مدرسه کلام بغداد به وجود آورد سبب شد تا گرایش به شیعه و یا نرمش نسبت به عقاید تشیع وضعیت مطلوب و رو به توسعه ای به خود بگیرد.
مدیرعامل بنیاد فرهنگی امامت، اتهام اعتزالی سید مرتضی را مورد توجه قرار داد و خاطرنشان کرد: سید مرتضی گاهی از اندیشه های عقلانی معتزله در بیان عقاید و افکار خود استفاده کرده که به معنای اعتزالی بودن وی نیست بلکه در دانش کلام، یک دسته مقدمات و مقولات کلی وجود دارد که مراجعه به آن مرسوم است که یکی از آنها نظام عقلانی پایه است. دانش عقلی علمی زمان در آن دوران اصول معتزله در لطیف الکلام و امور عامه بود و مرحوم سید مرتضی از آن بهره برده است چه اینکه به تدریج اصول عقلی علمی بصره بر اصول معتزله بغداد غلبه می کند.

وی خاطرنشان کرد: برای پاسخ گویی به سوالات و نیازهای جدید باید نظام تفکر عقلانی ما در تمام ابعاد فلسفی، کلامی و فقهی به روز و نظام مند شود و در ایستگاه های تفکر گذشته متوقف نشویم و کاری کنیم که در تمام حوزه های دانشی پاسخ های نوین و کارآمدی برای جهان امروز داشته باشیم؛ این همان  کاری بود که سید مرتضی تلاش می کرد متناسب با عصر خویش بدان جامه عمل بپوشاند.

منبع:خبرگزاری حوزه