پژوهشگاه حوزه و دانشگاه پژوهشگاه حوزه و دانشگاه به عنوان یکی از مراکز پژوهشی وابسته به «وزارت علوم، تحقیقات و فناوری» از دیرپاترین مراکز رسمی پژوهشی در قلمرو علوم انسانی مبتنی بر دیدگاههای اسلامی به شمار میرود. پژوهشگاه در گذر چند دهه تلاش و تکاپو، با یاری جستن از دانشوارن فرهیخته حوزوی و دانشگاهی، گامهایی بلند، در مسیر تحول علوم انسانی برداشته است.
تاریخچه
این مرکز از سال ۱۳۶۱ با نام دفتر همکاری «حوزه و دانشگاه» پایه نهاده شد و بر پایه رهنمودهای امام خمینی «ره» با هدف اجرای مقدماتی طرح «بازسازی علوم انسانی»، پای در راه نهاد و در مسیر بالندگی و تحقق منویات مقام معظم رهبری «مدظله العالی» و مفاد اسناد بالادستی علمی کشور اقدامات قابل توجهی را انجام داده است. درحال حاضر پژوهشگاه حوزه و دانشگاه یکی از قطبهای تحول در علوم انسانی برشمرده میشود و با پیشینه بیش از ۳۵ سال تکاپوی درخشان از رهگذر گسترش قلمرو پژوهشی، آموزشی و ترویجی در اسلامی سازی علوم انسانی به دستاوردهای تابناکی دست یافته است.
مرحله اول شکل گیری
در این مرحله، هدف اصلی، تقارن فکری همکاران طرح مقدماتی «بازسازی علوم انسانی» بود که این مقصود در ضمن دو برنامه همزمان، برآورده شد:
- تشکیل جلسات مشترک استادان و فضلای حوزه و دانشگاه در پنج رشته «اقتصاد»، «حقوق و علوم سیاسی»، «روانشناسی»، «جامعه شناسی» و «علوم تربیتی» به منظور بررسی سرفصلهای دروس دانشگاهی و تهیه طرحوارههای هریک از رشتههای یاد شده. نتیجه این جلسات، شناسایی و تنظیم مسائل اساسی هر رشته و ارائه طرح هایی بود که در مرحله بعد، محور تحقیقات گروهها قرار گرفت.
- تشکیل سمینارهایی به منظور ارائه نظاممند بینشهای اسلامی در این سمینارها، آشنایی بیشتر دانشگاهیان با اصلاحات، مفاهیم و معارف اسلامی به منظور ایجاد تفاهم و نزدیکی فکری برای کار مشترک پژوهشی، محور اصلی کار قرارگرفت.
مرحله دوم شکل گیری
در این مرحله، تحقیق پیرامون محورهای تعیین شده در طرح، آغاز شد. بر این اساس هرگروه چندین کمیته تشکیل داده و هر کمیته عهدهدار تحقیق در یک یا چند محور گردید. مقالات تهیه شده در کمیتهها، در جلسات مشترک، نقد و بررسی میشد سپس، مجموعه مباحث در یک نشست تخصصی مورد نقد و بررسی قرار میگرفت. مباحث فوق همراه با نقد و برسی آن، برای صاحب نظران حوزوی و دانشگاهی فرستاده میشد تا پیشنهادهای اصلاحی خود را ارسال نمایند. نتیجه این مرحله، تهیه بیش از ۲۰۰ عنوان مقاله پژوهشی همراه نقد و بررسی اساتید برجسته حوزه و دانشگاه بود.
مرحله سوم شکل گیری
در این مرحله، بازنگری و تکمیل جزوهها و مقالات، به منظور تدوین آنها در قالب کتاب، آغاز شد و بخشی از آن مقالات پس از بازنگری و اضافات کلی و با نگارشی نوین، انتشار یافت. در پی انتشار این کتابها و پس از وقفهای کوتاه، با تقویت گروههای پژوهشی، روند تحقیقات شتاب بیشتری یافت. دفتر همکاری حوزه و دانشگاه برای ارتباط بهتر حوزه و دانشگاه از سال ۱۳۶۹ به صورت یکی از نهادهای رسمی همکاری با سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها درآمد و پس از ۹ سال همکاری نزدیک با «سمت»، در سال ۱۳۷۷ تحت ریاست حجت الاسلام والمسلمین آقای علیرضا اعرافی به دلیل توفیق قابل توجه در پژوهش و تولید آثار علمی بایسته، با حمایتهای مقام معظم رهبری «مدظله العالی»، شورای عالی حوزه علمیه قم و وزارت علوم، تحقیقات و فنّاوری و بر اساس تصویب شورای گسترش آموزش عالی با نام «پژوهشکده حوزه و دانشگاه» به جمع مؤسسات زیر مجموعه وزارت علوم، تحقیقات و فنّاوری پیوست و درسال ۱۳۸۳، با موافقت شورای گسترش آموزش عالی، پژوهشکده حوزه و دانشگاه به «مؤسسه پژوهشی» تبدیل شد و در پایان همان سال با توجه به سوابق پژوهشی و پیشینه تحقیقاتی و توان مناسب به «پژوهشگاه حوزه و دانشگاه» ارتقاء یافت.
هم اینک پژوهشگاه حوزه و دانشگاه با برخورداری از ۱۲ گروه پژوهشی (روانشناسی، علوم تربیتی، خانواده، فلسفه علوم انسانی، اقتصاد، مدیریت، جامعه شناسی، علوم سیاسی، حقوق، قرآن پژوهی، فلسفه و کلام و تاریخ) که در قالب سه پژوهشکده علوم رفتاری، علوم اجتماعی و علوم اسلامی سازماندهی شده اند و با یاری جستن از ۵۰ عضو هیأت علمی دارای تحصیلات توأمان حوزوی – دانشگاهی و بیش از ۱۹۰ پژوهشگر همطراز اعضای هیأت علمی، حاصل تجارب خود را در مسیر تولید علوم انسانی مبتنی بر منابع اسلامی در دسترس جامعه علمی ایران و جهان قرارداده است.
از جمله دستاوردهای پژوهشگاه حوزه و دانشگاه میتوان به موارد ذیل اشاره نمود:
- تلاش جدی در برآوردن نیازهای پژوهشی نهادها و دستگاههای سیاستگذار و اجرایی کشور و ارائه خدمات پژوهشی، آموزشی و مشاورهای؛
- نقش آفرینی در نشستها و کمیتههای تخصصی در در سطوح کشوری، منطقهای و محلی بویژه شورای تخصصی تحول و ارتقاء علوم انسانی؛
- همکاری در تدوین سرفصلها و درسنامههای علوم انسانی؛
- همکاری و مساعدت با ناشران داخلی و بین المللی در نشر و ترجمه آثار پژوهشگاه؛
- برگزاری بیش از ۳۵ عنوان کرسی علمی ترویجی، نوآوری و نظریهپردازی؛
- برگزاری بیش از ۴۵۰ عنوان نشست علمی – تخصصی در زمینه ترویج علوم انسانی اسلامی؛
- فعالسازی واحد فناور «نویدبخش رهایی» و مشارکت در اجرای طرح «پاکسازی و مقاومسازی مناطق روستایی و شهری استان هرمزگان از اعتیاد به مواد مخدر و طلاق»؛
- مشارکت در فعالسازی واحد فناور «نوید نیایش» به منظور ارائه خدمات آموزشی بالینی سلامت و مراقبت بر اساس روانشناسی و دین؛
- فعال سازی مرکز مشاوره خانواده – کلینیک تخصصی اسلامی روانشناختی در حوزه ازدواج و خانواده.
- امضا و عملیاتی نمودن بیش از ۱۳۵ عنوان تفاهمنامه با مراکز معتبر ایران و جهان؛
- ارائه بیش از ۵۰۰ مورد خدمات مشاورهای و کلینیکال پژوهشی به سازمان و نهادهای متقاضی؛
- انتشار ۶ نشریه علمی – پژوهش؛
- چاپ و نشر بیش از ۵۰۰ عنوان کتاب در حوزه علوم انسانی مبتنی بر دیدگاههای اسلامی؛
- دستیابی به بیش از ۱۷۰ رتبه در جشنواره ها و محافل علمی کشور؛
- حضور و مشارکت در برگزاری همایش ها و مجامع علمی بین المللی؛
- برگزاری بیش از ۲۰ دوره تحصیلات تکمیلی.
چشم انداز پژوهشگاه در ۱۴۰۴
پژوهشگاه حوزه و دانشگاه در افق ۱۴۰۴ هجری شمسی سازمانی است برخوردار از:
جایگاه یک مرکز برجسته و تاثیر گذار در حوزه علوم انسانی با رویکرد اسلامی، در سطح منطقه.
بیانیه ماموریت
پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، مرکزی پژوهشی در حوزه علوم انسانی بر اساس آموزه های اسلامی است، که فلسفه وجودی خود را چنین ترسیم می نماید:
• نظریه پردازی و توسعه مرزهای دانش در علوم انسانی بر اساس دیدگاه اسلامی و بومی؛
• تلاش در راستای ایجاد قطب های علمی در حوزه علوم انسانی؛
• تربیت نیروی انسانی متخصص، متعهد و کارآمد به منظور انجام ماموریت های علمی و توسعه و تعمیق علوم انسانی؛
• بهره برداری از روشها، ابزارهای نو و فرآوری اطلاعات در قلمرو پژوهش¬های علوم انسانی؛
• تعمیق گفتمان انقلاب اسلامی از طریق برآوردن نیازهای فکری جامعه و نظام اسلامی درحوزه علوم انسانی؛
• تعامل علمی با نخبگان و اصحاب اندیشه، اعم از حوزه ای و دانشگاهی در سطح ملی و بین المللی؛
• نشر و معرفی دستاوردهای پژوهشگاه از طریق انتشار کتاب، نشریات معتبر علمی، مقاله، برگزاری کرسی های نظریه¬پردازی، همایش های علمی، برنامه ریزی آموزشی و مشاوره ای و اجرای طرح های پژوهشی، فعالیت در فضاهای مجازی و …؛
• برگزاری دوره های آموزش تحصیلات تکمیلی به هدف تامین و توسعه کادر علمی و پژوهشی در حوزه ماموریت پژوهشگاه، با مجوز شورای گسترش آموزش عالی.
اصول ارزشی
۱. توجه به مبانی اسلام در تحول علوم انسانی؛
۲. التزام به رهنمودها و دغدغه های فکری علمی حضرت امام خمینی» رضوان الله تعالی علیه «و رهبری معظم انقلاب» دام ظله العالی «؛
۳. رعایت استحکام، اتقان، استناد، امانت داری و استدلال در رویکرد علمی؛
۴. آزاداندیشی علمی، خلاقیت و مبدع بودن، تبادل آراء و تضارب افکار در تولید علم؛
۵. تکریم علم و عالم و توجه به ارزش والای علم؛
۶. ترویج روحیه تکلیف مداری، مسئولیت پذیری، مشارکت جویی، قانونمندی و انضباط و شایسته سالاری در میان محققان و کارکنان؛
اهداف کلان
۱. استخراج نظام های معرفتی علمی اسلام، متناسب با موضوعات و مسائل علوم انسانی؛
۲. نظریه پردازی و توسعه مرزهای علم در زمینه علوم انسانی با توجه به اقتضائات جامعه علمی ایران اسلامی؛
۳. ایجاد و توسعه آموزش های میان رشته ای در تحصیلات تکمیلی در حوزه ماموریت پژوهشگاه؛
۴. گره گشائی از مشکلات نظری و فکری نظام اسلامی، در چهارچوب مبانی و منابع دینی اسلام؛
۵. ترویج دستاوردهای پژوهشی در گستره نهادهای آموزشی و پژوهشی) داخلی و بین المللی (و نهادهای سیاست گزار کشور؛
راهبردهای کلان
۱. تحقیقات بنیادی به منظور شناخت، استخراج و تدوین نظام های معرفتی در زمینه علوم انسانی با ابتنا بر مبانی و آموزه های اسلامی؛
۲. مطالعات میان رشته ای در قلمرو علوم انسانی؛
۳. توجه به تحقیقات کاربردی و مساعدت علمی به نهادهای قانونگذاری، اجرایی و آموزشی کشور بر حسب اهمیت و ضرورت در چهارچوب رسالت پژوهشگاه؛
۴. گسترش و تقویت ارتباط و تعامل با نهادهای حوزه ای، دانشگاهی و وزارت علوم، تحقیقات و فناوری به ویژه در خصوص اصلاح برنامه های آموزشی و اهتمام به تدوین متون آموزشی مورد نیاز، با بهره¬گیری از زیر ساخت های پژوهشی؛
۵. توسعه فعالیت¬های برون مرزی و تقویت بعد بین المللی پژوهشگاه و رساندن آثار آن به مراکز معتبر بین المللی؛
۶. توجه به اقتصاد پژوهش و درآمدزایی در حوزه ماموریت پژوهشگاه؛
۷. چابک سازی نظام اداری و مالی با ارتقاء زیرساخت های مالی و پشتیبانی و به کارگیری نیروهای متخصص پژوهشگاه به منظور افزایش کارآمدی و ارتقای بهره¬وری بر اساس ارزش های اسلامی؛
۸. توسعه نظام مدیریت دانش و نهادینه سازی اداره پژوهشگاه بر ابتنای دستاوردهای علمی و بکارگیری مدیریت تجربه؛
ساختار
پژوهشکده علوم رفتاری
رئیس پژوهشکده: آیتالله سیدمحمد غرویراد
پژوهشکده علوم رفتاری از چهار گروه روانشناسی، علوم تربیتی، فلسفه علومانسانی و خانواده تشکیل شده و تاکنون ۱۱۷ اثر مکتوب منتشر کرده و ۳۷ طرح پژوهشی را در دست اجرا دارد. از این میان ۲۶ اثر در جشنوارهها به رتبه دست یافتهاند.
پژوهشکده علوم اجتماعی
رئیس پژوهشکده: حجت الاسلام و المسلمین دکترسید رضا حسینی
چهار گروه اقتصاد، مدیریت، جامعهشناسی و علومسیاسی پژوهشکده علوم اجتماعی را شکل دادهاند، این پژوهشکده تاکنون ۱۱۹ اثر مکتوب منتشر کرده و ۷۴ طرح پژوهشی را در دست اجرا دارد. از آثار این پژوهشکده، ۲۶ عنوان دارای رتبههایی در جشنوارههای گوناگون هستند.
پژوهشکده علوم اسلامی
رئیس پژوهشکده:
پژوهشکده علوم اسلامی از چهار گروه قرآنپژوهی، تاریخ اسلام، حقوق و فلسفه و کلام شکل یافته است. این پژوهشکده تاکنون ۲۲۰ اثر مکتوب انتشار داده و ۱۲۱ طرح پژوهشی را در دست اجرا دارد. از میان آثار این پژوهشکده، ۶۲ عنوان در جشنوارهها و محافل علمی به رتبه دست یافتهاند.
نشریات پژوهشگاه حوزه ودانشگاه
۱. فصلنامه علمی پژوهشی «روش شناسی علم انسانی»
با توجه به اهمیت علوم انسانی و اجتماعی و نقش بنیادین این علوم در تحقق یک نظام فکری منسجم و تمدن ساز، تحقیق درمبانی فلسفی و روش شناختی این دسته از علوم و نقد و ارزیابی آنها و نیز تلاش جهت استخراج مبانی و دیدگاههای اسلامی در حوزهی علوم انسانی و تلاش برای تولید علوم انسانی همسو با معارف اسلامی و نیازهای بومی اهمیت و جایگاه والایی پیدا میکند. فصلنامه علمی پژوهشی روش شناسی علوم انسانی تنها فصلنامه ای که به صورت ویژه در موضوعات زیر فعالیت می کند.
– تعریف روش شناسی و روش تحقیق و تمییز آنها از هم؛
– جایگاه روش شناسی علوم انسانی در پیشبرد کمی و کیفی این دسته از علوم؛
– بررسی تطبیقی روششناسی علوم انسانی و علوم طبیعی؛
– بررسی سیر تحول روششناسی علوم انسانی؛
– مقایسهی تطبیقی روشهای تحقیق کمّی و کیفی؛
– بررسی مبانی فلسفی و کلامی تولید علوم انسانی دینی و بومی؛
– روش شناسی تولید علوم انسانی دینی و بومی؛
– روش شناسی استفادهی از متون دینی در علوم انسانی – اجتماعی؛
– روش شناسی اندیشمندان مسلمان در مطالعات اجتماعی؛
– کاستی های علوم انسانی موجود در عرصه ی اهداف، مبانی، روشها و دستاوردها؛
– بررسی و نقد فلسفی و روشی مطالعات صورت گرفته در حوزه علوم انسانی و اجتماعی؛
– بررسی و نقد سند چشم انداز و برنامه پنجم توسعه از منظر روش شناسی و فلسفی؛
– بررسی و نقد فلسفی و روشی سیاست های کلان کشور در عرصه علمی، اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی؛
– معرفی و نقد کتابهای روش تحقیق و فلسفه علوم انسانی – اجتماعی؛
سایت: http://method.rihu.ac.ir
پست الکترونیکی method [at] rihu.ac.ir
۲. دو فصلنامه علمی پژوهشی «جستارهای اقتصادی ایران»
با توجه به اهمیت علوم اقتصادی ونقش بنیادین این علوم در فراهم آوردن زمینههای تحقق نظام اقتصادی اسلام، امکان زندگی شرافتمندانه، رشد و تعالی انسان و جامعه در تمامی ابعاد آن، پژوهش و شناخت دقیق و نقد و ارزیابی مبانی نظریات این بخش از علوم جایگاه والایی پیدا میکند. انتشار مجلات تخصصی در جهت نشر یافتهها و اندیشهها و پژوهشهای جدید و نیز نقد و ارزیابی و پالایش مبانی علوم اقتصادی و پژوهش در جهت ارائه مبانی و نظریات مبتنی بر فرهنگ اسلامی میتواند آموزشها و پژوهشهای این بخش را کمال و ارتقاء بخشیده و موجب افزایش سهم کشور در تولید علم شود. بیشک دغدغه اصلی گروه اقتصاد پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، پژوهش در زمینه اقتصاد اسلامی و مسائل کلیدی اقتصاد ایران است. بر این اساس پژوهشگاه حوزه و دانشگاه انتشار دوفصلنامه جستارهای اقتصادی ایران را بر اساس ضوابط مجلات علمی پژوهشی از سال ۱۳۸۳ آغاز نموده است.
سایت: http://iee.rihu.ac.ir
پست الکترونیک : jostarha [at] rihu.ac.ir
۳. دو فصلنامه علمی پژوهشی «تربیت اسلامی»
تعلیم و تربیت یکی از نهادهای اسلامی در جامعه و عهدهدار انتقال میراث فرهنگی جامعه به نسل جدید است که در ضمن انتقال میراث فرهنگی به نسل جدید، آنها را شکل داده و استعدادهای آنها را رشد داده و فرد و جامعه را به تکامل میرساند. از سوی دیگر، تعلیم و تربیت در جامعه به صورت طبیعی موارد فرهنگی جامعه و مناسب با آن است و هر گونه ناهماهنگی و ناسازگاری بنیادین میان فرهنگ جامعه و تربیت رایج در آن به تضاد و اختلال در عملکرد جامعه میانجامد. بنابراین، کارایی و رشد و ارتقای جامعه و افراد آن به کارایی و سازگاری تربیت با فرهنگ جامعه وابسته است.
از آنجا که کشور ما اسلامی است، تربیت آن در صورتی کارا و با فرهنگ آن سازگار خواهد بود که از فرهنگ غنی اسلام سیراب شده باشد. تجربه تاریخی نیز نشان داده که تربیت اسلامی هرگاه به معنای دقیق کلمه در جامعه ما رواج داشته افراد و جامعه را در سیر کمال و رشد قرار داده است در دوران معاصر راهحل بسیاری از مشکلات موجود رجوع به تعلیم و تربیت اصیل اسلامی است. به همین جهت گروه علومتربیتی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه به انتشار دو فصلنامه علمی پژوهشی تعلیم و تربیت اسلامی اقدام کرده تا بتواند مسائل و مشکلات موجود در این زمینه را با کمک متخصصان و پژوهشگران این رشته بررسی و زمینه را برای رشد و شکوفایی تربیت اسلامی در کشور فراهم آورد.
سایت: http://islamicedu.rihu.ac.ir
پست الکترونیک : islamicedu[at]rihu.ac.ir
۴. دوفصلنامه علمی پژوهشی «مطالعات اسلام و روان شناسی»
گروه روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه با توجه به اهداف و وظایف خود در جهت توسعه و استحکام روابط علمی با پژوهشگران حوزه و دانشگاه و به منظور اشاعه تحقیقات مربوط به اسلام و روانشناسی، دوفصلنامه علمی پژوهشی «مطالعات اسلام و روانشناسی» را براساس ضوابط و معیارهای مندرج در آییننامه تعیین اعتبار مجلات و نشریات علمی پژوهشی منتشر می نماید که تاکنون ۱۰ شماره آن چاپ و منتشر شده است.
هدف اصلی دوفصلنامه، انتشار تحقیقات انجام شده در زمینه مطالعات اسلام و روانشناسی، اطلاعرسانی علمی، فراهم آوردن زمینه برای تبادل نظر و تضارب آرای متفکران و محققان این رشته، فراهم آوردن زمینه برای تولید علم و اندیشه و نظریهپردازی در این زمینه و آماده کردن زمینه مناسب برای رشد و ارتقای هر چه بیشتر دانش روانشناسی اسلامی است.
سایت: http://islamicpsy.rihu.ac.i r
پستالکترونیک: psy[at]rihu.ac.ir
۵. دوفصلنامه علمی پژوهشی «اسلام و مطالعات علوم اجتماعی»
گستردگی موضوعات مناسبات دین / اسلام و علوم اجتماعی ایجاب میکند که مجلهای علمی پژوهشی، که به صورت اختصاصی به مسائل و موضوعات مطرح در این زمینه بپردازد و حاصل تحقیقات صاحبنظران این رشته را در اختیار جامعهی علمی و مدیران ارشد کشور قرار دهد، منتشر شود. به همین جهت گروه علوم اجتماعی پژوهشگاه در صدد انتشار مجلهای با نام دوفصلنامهی «اسلام و علوم اجتماعی» برآمد.
انجام تحقیقات بنیادی، توسعهای و کاربردی در زمینهی علوم اجتماعی و مناسبات آن با دین و نقد و بررسی مکاتب موجود در این زمینه، از اهداف و رسالتهای دوفصلنامهی «اسلام و علوم اجتماعی» است.
سایت: http://soci.rihu.ac.ir
پست الکترونیک : soci [at] rihu.ac.i r
۶. دوفصلنامه علمی پژوهشی «اسلام و مدیریت»
این نشریه به صاحب امتیازی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و سردبیری دکتر محمد سعید تسلیمی منتشر می شود و هدف از انتشار آن گسترش و تعمیق مطالعات و پروژه های تحقیقاتی در زمینه مدیریت اسلامی و زمینه سازی جهت تولید علم مدیریت اسلامی است. این نشریه بنا دارد به صورت علمی و تخصصی به مبانی، اصول و مسائل مدیریت با دیدگاه اسلامی بپردازد.
سایت: http://im.rihu.ac.i r
پست الکترونیک : islam&management [at] rihu.ac.ir
آثاربرگزیده پژوهشگاه
پژوهشگاه حوزه و دانشگاه در مدت بیش از ربع قرن فعالیت علمی پژوهشی در جشنواره ها و کنگره های علمی متعددی حضور فعال داشته است که طی این مدت موفق به احراز بیش از ۱۷۴ رتبه شده است. از جمله این جشنواره ها می توان به موارد ذیل اشاره نمود: جشنواره انتخاب کتاب سال جمهوری اسلامی ایران، جشنواره انتخاب کتاب سال حوزه، جسنواره سراسری دین پژوهان، جشنواره انتخاب پژوهش فرهنگی سال، جشنواره انتخاب کتاب سال دانشجویی، جشنواره انتخاب پایان نامه برتر دانشجویی، جشنواره انتخاب پژوهش برتر دانشجویی، همایش تجلیل از پژوهشگران برتر حوزه دین، جشنواره انتخاب کتاب خانواده، همایش دوسالانه اقتصاد، هماش اهل قلم، جشنواره کتاب فصل، جشنواره فارابی و جشنواره انتخاب کتاب دین و پژوهش های برتر.
پژوهشگاه حوزه و دانشگاه پژوهشگاه حوزه و دانشگاه به عنوان یکی از مراکز پژوهشی وابسته به «وزارت علوم، تحقیقات و فناوری» از دیرپاترین مراکز رسمی پژوهشی در قلمرو علوم انسانی مبتنی بر دیدگاههای اسلامی به شمار میرود. پژوهشگاه در گذر چند دهه تلاش و تکاپو، با یاری جستن از دانشوارن فرهیخته حوزوی و دانشگاهی، گامهایی بلند، در مسیر تحول علوم انسانی برداشته است.
تاریخچه
این مرکز از سال ۱۳۶۱ با نام دفتر همکاری «حوزه و دانشگاه» پایه نهاده شد و بر پایه رهنمودهای امام خمینی «ره» با هدف اجرای مقدماتی طرح «بازسازی علوم انسانی»، پای در راه نهاد و در مسیر بالندگی و تحقق منویات مقام معظم رهبری «مدظله العالی» و مفاد اسناد بالادستی علمی کشور اقدامات قابل توجهی را انجام داده است. درحال حاضر پژوهشگاه حوزه و دانشگاه یکی از قطبهای تحول در علوم انسانی برشمرده میشود و با پیشینه بیش از ۳۵ سال تکاپوی درخشان از رهگذر گسترش قلمرو پژوهشی، آموزشی و ترویجی در اسلامی سازی علوم انسانی به دستاوردهای تابناکی دست یافته است.
مرحله اول شکل گیری
در این مرحله، هدف اصلی، تقارن فکری همکاران طرح مقدماتی «بازسازی علوم انسانی» بود که این مقصود در ضمن دو برنامه همزمان، برآورده شد:
- تشکیل جلسات مشترک استادان و فضلای حوزه و دانشگاه در پنج رشته «اقتصاد»، «حقوق و علوم سیاسی»، «روانشناسی»، «جامعه شناسی» و «علوم تربیتی» به منظور بررسی سرفصلهای دروس دانشگاهی و تهیه طرحوارههای هریک از رشتههای یاد شده. نتیجه این جلسات، شناسایی و تنظیم مسائل اساسی هر رشته و ارائه طرح هایی بود که در مرحله بعد، محور تحقیقات گروهها قرار گرفت.
- تشکیل سمینارهایی به منظور ارائه نظاممند بینشهای اسلامی در این سمینارها، آشنایی بیشتر دانشگاهیان با اصلاحات، مفاهیم و معارف اسلامی به منظور ایجاد تفاهم و نزدیکی فکری برای کار مشترک پژوهشی، محور اصلی کار قرارگرفت.
مرحله دوم شکل گیری
در این مرحله، تحقیق پیرامون محورهای تعیین شده در طرح، آغاز شد. بر این اساس هرگروه چندین کمیته تشکیل داده و هر کمیته عهدهدار تحقیق در یک یا چند محور گردید. مقالات تهیه شده در کمیتهها، در جلسات مشترک، نقد و بررسی میشد سپس، مجموعه مباحث در یک نشست تخصصی مورد نقد و بررسی قرار میگرفت. مباحث فوق همراه با نقد و برسی آن، برای صاحب نظران حوزوی و دانشگاهی فرستاده میشد تا پیشنهادهای اصلاحی خود را ارسال نمایند. نتیجه این مرحله، تهیه بیش از ۲۰۰ عنوان مقاله پژوهشی همراه نقد و بررسی اساتید برجسته حوزه و دانشگاه بود.
مرحله سوم شکل گیری
در این مرحله، بازنگری و تکمیل جزوهها و مقالات، به منظور تدوین آنها در قالب کتاب، آغاز شد و بخشی از آن مقالات پس از بازنگری و اضافات کلی و با نگارشی نوین، انتشار یافت. در پی انتشار این کتابها و پس از وقفهای کوتاه، با تقویت گروههای پژوهشی، روند تحقیقات شتاب بیشتری یافت. دفتر همکاری حوزه و دانشگاه برای ارتباط بهتر حوزه و دانشگاه از سال ۱۳۶۹ به صورت یکی از نهادهای رسمی همکاری با سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها درآمد و پس از ۹ سال همکاری نزدیک با «سمت»، در سال ۱۳۷۷ تحت ریاست حجت الاسلام والمسلمین آقای علیرضا اعرافی به دلیل توفیق قابل توجه در پژوهش و تولید آثار علمی بایسته، با حمایتهای مقام معظم رهبری «مدظله العالی»، شورای عالی حوزه علمیه قم و وزارت علوم، تحقیقات و فنّاوری و بر اساس تصویب شورای گسترش آموزش عالی با نام «پژوهشکده حوزه و دانشگاه» به جمع مؤسسات زیر مجموعه وزارت علوم، تحقیقات و فنّاوری پیوست و درسال ۱۳۸۳، با موافقت شورای گسترش آموزش عالی، پژوهشکده حوزه و دانشگاه به «مؤسسه پژوهشی» تبدیل شد و در پایان همان سال با توجه به سوابق پژوهشی و پیشینه تحقیقاتی و توان مناسب به «پژوهشگاه حوزه و دانشگاه» ارتقاء یافت.
هم اینک پژوهشگاه حوزه و دانشگاه با برخورداری از ۱۲ گروه پژوهشی (روانشناسی، علوم تربیتی، خانواده، فلسفه علوم انسانی، اقتصاد، مدیریت، جامعه شناسی، علوم سیاسی، حقوق، قرآن پژوهی، فلسفه و کلام و تاریخ) که در قالب سه پژوهشکده علوم رفتاری، علوم اجتماعی و علوم اسلامی سازماندهی شده اند و با یاری جستن از ۵۰ عضو هیأت علمی دارای تحصیلات توأمان حوزوی – دانشگاهی و بیش از ۱۹۰ پژوهشگر همطراز اعضای هیأت علمی، حاصل تجارب خود را در مسیر تولید علوم انسانی مبتنی بر منابع اسلامی در دسترس جامعه علمی ایران و جهان قرارداده است.
از جمله دستاوردهای پژوهشگاه حوزه و دانشگاه میتوان به موارد ذیل اشاره نمود:
- تلاش جدی در برآوردن نیازهای پژوهشی نهادها و دستگاههای سیاستگذار و اجرایی کشور و ارائه خدمات پژوهشی، آموزشی و مشاورهای؛
- نقش آفرینی در نشستها و کمیتههای تخصصی در در سطوح کشوری، منطقهای و محلی بویژه شورای تخصصی تحول و ارتقاء علوم انسانی؛
- همکاری در تدوین سرفصلها و درسنامههای علوم انسانی؛
- همکاری و مساعدت با ناشران داخلی و بین المللی در نشر و ترجمه آثار پژوهشگاه؛
- برگزاری بیش از ۳۵ عنوان کرسی علمی ترویجی، نوآوری و نظریهپردازی؛
- برگزاری بیش از ۴۵۰ عنوان نشست علمی – تخصصی در زمینه ترویج علوم انسانی اسلامی؛
- فعالسازی واحد فناور «نویدبخش رهایی» و مشارکت در اجرای طرح «پاکسازی و مقاومسازی مناطق روستایی و شهری استان هرمزگان از اعتیاد به مواد مخدر و طلاق»؛
- مشارکت در فعالسازی واحد فناور «نوید نیایش» به منظور ارائه خدمات آموزشی بالینی سلامت و مراقبت بر اساس روانشناسی و دین؛
- فعال سازی مرکز مشاوره خانواده – کلینیک تخصصی اسلامی روانشناختی در حوزه ازدواج و خانواده.
- امضا و عملیاتی نمودن بیش از ۱۳۵ عنوان تفاهمنامه با مراکز معتبر ایران و جهان؛
- ارائه بیش از ۵۰۰ مورد خدمات مشاورهای و کلینیکال پژوهشی به سازمان و نهادهای متقاضی؛
- انتشار ۶ نشریه علمی – پژوهش؛
- چاپ و نشر بیش از ۵۰۰ عنوان کتاب در حوزه علوم انسانی مبتنی بر دیدگاههای اسلامی؛
- دستیابی به بیش از ۱۷۰ رتبه در جشنواره ها و محافل علمی کشور؛
- حضور و مشارکت در برگزاری همایش ها و مجامع علمی بین المللی؛
- برگزاری بیش از ۲۰ دوره تحصیلات تکمیلی.
چشم انداز پژوهشگاه در ۱۴۰۴
پژوهشگاه حوزه و دانشگاه در افق ۱۴۰۴ هجری شمسی سازمانی است برخوردار از:
جایگاه یک مرکز برجسته و تاثیر گذار در حوزه علوم انسانی با رویکرد اسلامی، در سطح منطقه.
بیانیه ماموریت
پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، مرکزی پژوهشی در حوزه علوم انسانی بر اساس آموزه های اسلامی است، که فلسفه وجودی خود را چنین ترسیم می نماید:
• نظریه پردازی و توسعه مرزهای دانش در علوم انسانی بر اساس دیدگاه اسلامی و بومی؛
• تلاش در راستای ایجاد قطب های علمی در حوزه علوم انسانی؛
• تربیت نیروی انسانی متخصص، متعهد و کارآمد به منظور انجام ماموریت های علمی و توسعه و تعمیق علوم انسانی؛
• بهره برداری از روشها، ابزارهای نو و فرآوری اطلاعات در قلمرو پژوهش¬های علوم انسانی؛
• تعمیق گفتمان انقلاب اسلامی از طریق برآوردن نیازهای فکری جامعه و نظام اسلامی درحوزه علوم انسانی؛
• تعامل علمی با نخبگان و اصحاب اندیشه، اعم از حوزه ای و دانشگاهی در سطح ملی و بین المللی؛
• نشر و معرفی دستاوردهای پژوهشگاه از طریق انتشار کتاب، نشریات معتبر علمی، مقاله، برگزاری کرسی های نظریه¬پردازی، همایش های علمی، برنامه ریزی آموزشی و مشاوره ای و اجرای طرح های پژوهشی، فعالیت در فضاهای مجازی و …؛
• برگزاری دوره های آموزش تحصیلات تکمیلی به هدف تامین و توسعه کادر علمی و پژوهشی در حوزه ماموریت پژوهشگاه، با مجوز شورای گسترش آموزش عالی.
اصول ارزشی
۱. توجه به مبانی اسلام در تحول علوم انسانی؛
۲. التزام به رهنمودها و دغدغه های فکری علمی حضرت امام خمینی» رضوان الله تعالی علیه «و رهبری معظم انقلاب» دام ظله العالی «؛
۳. رعایت استحکام، اتقان، استناد، امانت داری و استدلال در رویکرد علمی؛
۴. آزاداندیشی علمی، خلاقیت و مبدع بودن، تبادل آراء و تضارب افکار در تولید علم؛
۵. تکریم علم و عالم و توجه به ارزش والای علم؛
۶. ترویج روحیه تکلیف مداری، مسئولیت پذیری، مشارکت جویی، قانونمندی و انضباط و شایسته سالاری در میان محققان و کارکنان؛
اهداف کلان
۱. استخراج نظام های معرفتی علمی اسلام، متناسب با موضوعات و مسائل علوم انسانی؛
۲. نظریه پردازی و توسعه مرزهای علم در زمینه علوم انسانی با توجه به اقتضائات جامعه علمی ایران اسلامی؛
۳. ایجاد و توسعه آموزش های میان رشته ای در تحصیلات تکمیلی در حوزه ماموریت پژوهشگاه؛
۴. گره گشائی از مشکلات نظری و فکری نظام اسلامی، در چهارچوب مبانی و منابع دینی اسلام؛
۵. ترویج دستاوردهای پژوهشی در گستره نهادهای آموزشی و پژوهشی) داخلی و بین المللی (و نهادهای سیاست گزار کشور؛
راهبردهای کلان
۱. تحقیقات بنیادی به منظور شناخت، استخراج و تدوین نظام های معرفتی در زمینه علوم انسانی با ابتنا بر مبانی و آموزه های اسلامی؛
۲. مطالعات میان رشته ای در قلمرو علوم انسانی؛
۳. توجه به تحقیقات کاربردی و مساعدت علمی به نهادهای قانونگذاری، اجرایی و آموزشی کشور بر حسب اهمیت و ضرورت در چهارچوب رسالت پژوهشگاه؛
۴. گسترش و تقویت ارتباط و تعامل با نهادهای حوزه ای، دانشگاهی و وزارت علوم، تحقیقات و فناوری به ویژه در خصوص اصلاح برنامه های آموزشی و اهتمام به تدوین متون آموزشی مورد نیاز، با بهره¬گیری از زیر ساخت های پژوهشی؛
۵. توسعه فعالیت¬های برون مرزی و تقویت بعد بین المللی پژوهشگاه و رساندن آثار آن به مراکز معتبر بین المللی؛
۶. توجه به اقتصاد پژوهش و درآمدزایی در حوزه ماموریت پژوهشگاه؛
۷. چابک سازی نظام اداری و مالی با ارتقاء زیرساخت های مالی و پشتیبانی و به کارگیری نیروهای متخصص پژوهشگاه به منظور افزایش کارآمدی و ارتقای بهره¬وری بر اساس ارزش های اسلامی؛
۸. توسعه نظام مدیریت دانش و نهادینه سازی اداره پژوهشگاه بر ابتنای دستاوردهای علمی و بکارگیری مدیریت تجربه؛
ساختار
پژوهشکده علوم رفتاری
رئیس پژوهشکده: آیتالله سیدمحمد غرویراد
پژوهشکده علوم رفتاری از چهار گروه روانشناسی، علوم تربیتی، فلسفه علومانسانی و خانواده تشکیل شده و تاکنون ۱۱۷ اثر مکتوب منتشر کرده و ۳۷ طرح پژوهشی را در دست اجرا دارد. از این میان ۲۶ اثر در جشنوارهها به رتبه دست یافتهاند.
پژوهشکده علوم اجتماعی
رئیس پژوهشکده: حجت الاسلام و المسلمین دکترسید رضا حسینی
چهار گروه اقتصاد، مدیریت، جامعهشناسی و علومسیاسی پژوهشکده علوم اجتماعی را شکل دادهاند، این پژوهشکده تاکنون ۱۱۹ اثر مکتوب منتشر کرده و ۷۴ طرح پژوهشی را در دست اجرا دارد. از آثار این پژوهشکده، ۲۶ عنوان دارای رتبههایی در جشنوارههای گوناگون هستند.
پژوهشکده علوم اسلامی
رئیس پژوهشکده:
پژوهشکده علوم اسلامی از چهار گروه قرآنپژوهی، تاریخ اسلام، حقوق و فلسفه و کلام شکل یافته است. این پژوهشکده تاکنون ۲۲۰ اثر مکتوب انتشار داده و ۱۲۱ طرح پژوهشی را در دست اجرا دارد. از میان آثار این پژوهشکده، ۶۲ عنوان در جشنوارهها و محافل علمی به رتبه دست یافتهاند.
نشریات پژوهشگاه حوزه ودانشگاه
۱. فصلنامه علمی پژوهشی «روش شناسی علم انسانی»
با توجه به اهمیت علوم انسانی و اجتماعی و نقش بنیادین این علوم در تحقق یک نظام فکری منسجم و تمدن ساز، تحقیق درمبانی فلسفی و روش شناختی این دسته از علوم و نقد و ارزیابی آنها و نیز تلاش جهت استخراج مبانی و دیدگاههای اسلامی در حوزهی علوم انسانی و تلاش برای تولید علوم انسانی همسو با معارف اسلامی و نیازهای بومی اهمیت و جایگاه والایی پیدا میکند. فصلنامه علمی پژوهشی روش شناسی علوم انسانی تنها فصلنامه ای که به صورت ویژه در موضوعات زیر فعالیت می کند.
– تعریف روش شناسی و روش تحقیق و تمییز آنها از هم؛
– جایگاه روش شناسی علوم انسانی در پیشبرد کمی و کیفی این دسته از علوم؛
– بررسی تطبیقی روششناسی علوم انسانی و علوم طبیعی؛
– بررسی سیر تحول روششناسی علوم انسانی؛
– مقایسهی تطبیقی روشهای تحقیق کمّی و کیفی؛
– بررسی مبانی فلسفی و کلامی تولید علوم انسانی دینی و بومی؛
– روش شناسی تولید علوم انسانی دینی و بومی؛
– روش شناسی استفادهی از متون دینی در علوم انسانی – اجتماعی؛
– روش شناسی اندیشمندان مسلمان در مطالعات اجتماعی؛
– کاستی های علوم انسانی موجود در عرصه ی اهداف، مبانی، روشها و دستاوردها؛
– بررسی و نقد فلسفی و روشی مطالعات صورت گرفته در حوزه علوم انسانی و اجتماعی؛
– بررسی و نقد سند چشم انداز و برنامه پنجم توسعه از منظر روش شناسی و فلسفی؛
– بررسی و نقد فلسفی و روشی سیاست های کلان کشور در عرصه علمی، اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی؛
– معرفی و نقد کتابهای روش تحقیق و فلسفه علوم انسانی – اجتماعی؛
سایت: http://method.rihu.ac.ir
پست الکترونیکی method [at] rihu.ac.ir
۲. دو فصلنامه علمی پژوهشی «جستارهای اقتصادی ایران»
با توجه به اهمیت علوم اقتصادی ونقش بنیادین این علوم در فراهم آوردن زمینههای تحقق نظام اقتصادی اسلام، امکان زندگی شرافتمندانه، رشد و تعالی انسان و جامعه در تمامی ابعاد آن، پژوهش و شناخت دقیق و نقد و ارزیابی مبانی نظریات این بخش از علوم جایگاه والایی پیدا میکند. انتشار مجلات تخصصی در جهت نشر یافتهها و اندیشهها و پژوهشهای جدید و نیز نقد و ارزیابی و پالایش مبانی علوم اقتصادی و پژوهش در جهت ارائه مبانی و نظریات مبتنی بر فرهنگ اسلامی میتواند آموزشها و پژوهشهای این بخش را کمال و ارتقاء بخشیده و موجب افزایش سهم کشور در تولید علم شود. بیشک دغدغه اصلی گروه اقتصاد پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، پژوهش در زمینه اقتصاد اسلامی و مسائل کلیدی اقتصاد ایران است. بر این اساس پژوهشگاه حوزه و دانشگاه انتشار دوفصلنامه جستارهای اقتصادی ایران را بر اساس ضوابط مجلات علمی پژوهشی از سال ۱۳۸۳ آغاز نموده است.
سایت: http://iee.rihu.ac.ir
پست الکترونیک : jostarha [at] rihu.ac.ir
۳. دو فصلنامه علمی پژوهشی «تربیت اسلامی»
تعلیم و تربیت یکی از نهادهای اسلامی در جامعه و عهدهدار انتقال میراث فرهنگی جامعه به نسل جدید است که در ضمن انتقال میراث فرهنگی به نسل جدید، آنها را شکل داده و استعدادهای آنها را رشد داده و فرد و جامعه را به تکامل میرساند. از سوی دیگر، تعلیم و تربیت در جامعه به صورت طبیعی موارد فرهنگی جامعه و مناسب با آن است و هر گونه ناهماهنگی و ناسازگاری بنیادین میان فرهنگ جامعه و تربیت رایج در آن به تضاد و اختلال در عملکرد جامعه میانجامد. بنابراین، کارایی و رشد و ارتقای جامعه و افراد آن به کارایی و سازگاری تربیت با فرهنگ جامعه وابسته است.
از آنجا که کشور ما اسلامی است، تربیت آن در صورتی کارا و با فرهنگ آن سازگار خواهد بود که از فرهنگ غنی اسلام سیراب شده باشد. تجربه تاریخی نیز نشان داده که تربیت اسلامی هرگاه به معنای دقیق کلمه در جامعه ما رواج داشته افراد و جامعه را در سیر کمال و رشد قرار داده است در دوران معاصر راهحل بسیاری از مشکلات موجود رجوع به تعلیم و تربیت اصیل اسلامی است. به همین جهت گروه علومتربیتی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه به انتشار دو فصلنامه علمی پژوهشی تعلیم و تربیت اسلامی اقدام کرده تا بتواند مسائل و مشکلات موجود در این زمینه را با کمک متخصصان و پژوهشگران این رشته بررسی و زمینه را برای رشد و شکوفایی تربیت اسلامی در کشور فراهم آورد.
سایت: http://islamicedu.rihu.ac.ir
پست الکترونیک : islamicedu[at]rihu.ac.ir
۴. دوفصلنامه علمی پژوهشی «مطالعات اسلام و روان شناسی»
گروه روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه با توجه به اهداف و وظایف خود در جهت توسعه و استحکام روابط علمی با پژوهشگران حوزه و دانشگاه و به منظور اشاعه تحقیقات مربوط به اسلام و روانشناسی، دوفصلنامه علمی پژوهشی «مطالعات اسلام و روانشناسی» را براساس ضوابط و معیارهای مندرج در آییننامه تعیین اعتبار مجلات و نشریات علمی پژوهشی منتشر می نماید که تاکنون ۱۰ شماره آن چاپ و منتشر شده است.
هدف اصلی دوفصلنامه، انتشار تحقیقات انجام شده در زمینه مطالعات اسلام و روانشناسی، اطلاعرسانی علمی، فراهم آوردن زمینه برای تبادل نظر و تضارب آرای متفکران و محققان این رشته، فراهم آوردن زمینه برای تولید علم و اندیشه و نظریهپردازی در این زمینه و آماده کردن زمینه مناسب برای رشد و ارتقای هر چه بیشتر دانش روانشناسی اسلامی است.
سایت: http://islamicpsy.rihu.ac.i r
پستالکترونیک: psy[at]rihu.ac.ir
۵. دوفصلنامه علمی پژوهشی «اسلام و مطالعات علوم اجتماعی»
گستردگی موضوعات مناسبات دین / اسلام و علوم اجتماعی ایجاب میکند که مجلهای علمی پژوهشی، که به صورت اختصاصی به مسائل و موضوعات مطرح در این زمینه بپردازد و حاصل تحقیقات صاحبنظران این رشته را در اختیار جامعهی علمی و مدیران ارشد کشور قرار دهد، منتشر شود. به همین جهت گروه علوم اجتماعی پژوهشگاه در صدد انتشار مجلهای با نام دوفصلنامهی «اسلام و علوم اجتماعی» برآمد.
انجام تحقیقات بنیادی، توسعهای و کاربردی در زمینهی علوم اجتماعی و مناسبات آن با دین و نقد و بررسی مکاتب موجود در این زمینه، از اهداف و رسالتهای دوفصلنامهی «اسلام و علوم اجتماعی» است.
سایت: http://soci.rihu.ac.ir
پست الکترونیک : soci [at] rihu.ac.i r
۶. دوفصلنامه علمی پژوهشی «اسلام و مدیریت»
این نشریه به صاحب امتیازی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و سردبیری دکتر محمد سعید تسلیمی منتشر می شود و هدف از انتشار آن گسترش و تعمیق مطالعات و پروژه های تحقیقاتی در زمینه مدیریت اسلامی و زمینه سازی جهت تولید علم مدیریت اسلامی است. این نشریه بنا دارد به صورت علمی و تخصصی به مبانی، اصول و مسائل مدیریت با دیدگاه اسلامی بپردازد.
سایت: http://im.rihu.ac.i r
پست الکترونیک : islam&management [at] rihu.ac.ir
آثاربرگزیده پژوهشگاه
پژوهشگاه حوزه و دانشگاه در مدت بیش از ربع قرن فعالیت علمی پژوهشی در جشنواره ها و کنگره های علمی متعددی حضور فعال داشته است که طی این مدت موفق به احراز بیش از ۱۷۴ رتبه شده است. از جمله این جشنواره ها می توان به موارد ذیل اشاره نمود: جشنواره انتخاب کتاب سال جمهوری اسلامی ایران، جشنواره انتخاب کتاب سال حوزه، جسنواره سراسری دین پژوهان، جشنواره انتخاب پژوهش فرهنگی سال، جشنواره انتخاب کتاب سال دانشجویی، جشنواره انتخاب پایان نامه برتر دانشجویی، جشنواره انتخاب پژوهش برتر دانشجویی، همایش تجلیل از پژوهشگران برتر حوزه دین، جشنواره انتخاب کتاب خانواده، همایش دوسالانه اقتصاد، هماش اهل قلم، جشنواره کتاب فصل، جشنواره فارابی و جشنواره انتخاب کتاب دین و پژوهش های برتر.