نشست ضرورت اجتهاد اعتقادی در معارف اهل بیت (ع) برگزار شد

نشست علمی «ضرورت اجتهاد اعتقادی در معارف اهل‌بیت(ع)» و «رونمایی از مجموعه آثار آیت‌الله میرزا مهدی اصفهانی(ره)» با حضور اساتید و شخصیت‌های علمی حوزوی در محل مصلی قدس قم، برگزار شد.

حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر محمدتقی سبحانی موسس مؤسسه البیان للتواصل و التأصیل در این نشست علمی گفت: یکی از محورهای بزرگ معارف اهل بیت در طول تاریخ مسئله کلام و حوزه عقائد و اندیشه اسلامی بوده است و همواره بزرگان و شخصیت‌های جهان تشیع، همراه دانش فقه به حوزه کلام به عنوان دانش کلام می‌پرداختند؛ سهم اندیشه تشیع و معارف اهل بیت در میدان کلام امامیه امری انکار ناپذیر است.

استاد حوزه علمیه قم در دومین نشست از سلسله‌ نشست‌‌های نمایشگاه بین‌المللی کتاب دین اظهارداشت: از حدود سه سال پیش جمعی از محققان و استادان به پاس احترام و تقدیر از آیت‌الله سیدان، تلاش کردند که یادنامه‌ای را تهیه کنند و ابعادی از این شخصیت و اندیشه‌ وی را عرضه کنند و در نهایت کتابی با عنوان مشعل معرفت نگاشته شد.

مدیر بنیاد فرهنگی امامت افزود: یکی از محورهای بزرگ معارف اهل بیت(ع) در طول تاریخ مسئله کلام و حوزه عقائد و اندیشه اسلامی بوده است، همواره بزرگان و شخصیت‌های جهان تشیع، همراه دانش فقه، به حوزه کلام به عنوان دانش اعتقادی می‌پرداختند و بدون تردید سهم اندیشه تشیع و معارف اهل بیت در میدان کلام امامیه امری انکار ناپذیر است.

استاد حوزه علمیه قم با اشاره به اهمیت پرداختن به میراث اهل بیت (ع) خاطرنشان کرد: همه بزرگان شیعه و امامیه از آغاز، در عرصه اندیشه ورزی اعتقادی بر دو پایه عقل و نقل به صورت یکسان تلاش می‌کردند، به عنوان مثال شیخ صدوق و شیخ مفید به حوزه کلام می‌پرداختند و حتی اختلاف سبک نیز داشتند، اما در عین حال هر دو معتقد بودند که باید از عقل و وحی به صورت یکسان بهره برد و این سنت قدیمی امامیه بوده است.

موسس مؤسسه البیان للتواصل و التأصیل ادامه داد: آنچه واقعیت دارد این است که امروز با یک کمبود در حوزه معارف اعتقادی و کلامی مواجه هستیم چراکه در بُعد معارف وحیانی و توجه به کتاب و سنت کار جدی و اجتهادی صورت نگرفته است و باید به این مسائل بیشتر پرداخته شود.

تفقه در دین الزاماتی دارد

در ادامه این نشست، رئیس پژوهشگاه قرآن و حدیث با بیان اینکه وظیفه اصلی حوزه‌‌های علمیه تفقه در دین است، اظهارداشت: براساس آیات، در حوزه‌های علمیه باید تفقه در دین صورت گیرد و این نخستین وظیفه‌ای است که برای حوزه‌های علمیه مشخص شده است.

حجت‌الاسلام والمسلمین رضا برنجکار با اشاره به جایگاه معصومین (ع) در تبیین و تفسیر آیات اظهار کرد: براساس آیه ۱۲۲ سوره توبه، عده‌ای از مومنین باید در دین تفقه کنند و تفقه نیز به معنای فهم عمیق و روش‌مند است.

استاد حوزه علمیه قم افزود: براساس آیات، در حوزه‌های علمیه باید تفقه در دین صورت گیرد و این نخستین وظیفه‌ای است که برای حوزه‌های علمیه مشخص شده است؛ دومین وظیفه حوزه‌های علمیه و طلاب این است که آنچه را که آموخته‌اند، به دیگران نیز بیاموزند و تبلیغ کنند.

رئیس پژوهشگاه قرآن و حدیث خاطرنشان کرد: اجرایی کردن معارفی که در حوزه‌های علمیه آموخته شده است توسط طلاب، روحانیون و علما، سومین وظیفه‌ای است که در آیات برای حوزه‌های علمیه بیان شده است.

وی ادامه داد: دین اعم از مسائل عملی و اعتقادی و اخلاقی است، بنابراین ما نیاز داریم که در همه عرصه‌های دین، از جمله اعتقادات که پایه‌های دین هستند، تفقه در دین انجام دهیم.

حجت‌الاسلام برنجکار با بیان اینکه تفقه در دین الزاماتی دارد گفت: تفقه در دین به معنای اجتهاد و فهم روش‌مند است و به همین دلیل به یک سلسله اصول و مبانی روشی نیاز دارد که فقهای ما در طول تاریخ این مبانی را در دانشی به نام اصول فقه، تدوین و عرضه کردند.

یکی از الزامات رسیدن به اجتهاد در اعتقادات دینی، تکمیل علم اصول فقه است

وی اظهارداشت: اصول فقه، پایه و اساس فقه است که روش و مبانی فقه را مشخص می‌کند، اما هر بعدی از ابعاد دین نیازمند مبانی و روش‌های ویژه‌ای است، بنا بر این یکی از الزامات رسیدن به اجتهاد در اعتقادات دینی، تکمیل علم اصول فقه است.

رئیس پژوهشگاه قرآن و حدیث تصریح کرد: براساس تصوری که مطرح می‌شود برخی گمان می‌کنند که ابزار ما در اعتقادات تنها عقل است و وحی نقشی در اعتقادات ندارد در حالی که این تصور صحیحی نیست چراکه فهم و تفقه در دین، اختصاص به فقه عملی ندارد بلکه حتی برخی گفته‌اند ابتدا اجتهاد در اعتقادات و سپس اجتهاد در احوال را شامل می‌شود.

استاد حوزه علمیه قم افزود: قرآن خود را به عنوان کتاب هدایت، کتاب ذکر، کتاب نور و کتاب برهان معرفی می‌کند و ما می‌دانیم که در قرآن حجم آیات اعتقادی بسیار بیشتر از آیات عملی است؛ همچنین تصور دیگر این است که ما باید فقط به آیات و روایات مراجعه کنیم و نیازی به اجتهاد روش‌مندی که فقها در فقه عملی انجام می‌دهند در اعتقادات نداریم و این تصور نیز اشتباه است چراکه مباحث اعتقادی نیز بخشی از دین است و نیاز به اجتهاد روش‌مند دارد.

برنجکار عنوان کرد: عقل نه تنها ابزار فهم دین است بلکه منبع دین نیز است یعنی همانطور که در فقه، عقل منبع تفقه در دین است، در اعتقادات نیز همینگونه است؛ من اعتقاد دارم که ما اگر از عقل استفاده نکنیم، وحی را از دست داده‌ایم و اگر از وحی استفاده نکنیم، برخی از معارف عقل را از دست داده‌ایم چراکه اگر از عقل استفاده نکنیم، نمی‌توانیم گنجینه‌های وحی را استخراج کنیم.

تلاش شود از روایات، قواعد تفسیری استخراج گردد

حجت‌الاسلام والمسلمین محمد علی مهدوی‌راد همچنین در این نشست نیز به بیان مطالبی در خصوص تفسیری که از روایات و آیات قرآن برداشت می‌شود، پرداخت و گفت: اگرچه در معارف دینی ما روایات فراوانی در مورد تفقه در دین وجود دارد، اما این تفقه عام است و اولین گام در مسئله تفقه در دین، توجه به بُعد اعتقادی آن است که ضرورت دارد در این مسئله کاوش و اجتهاد شود.

رئیس کتابخانه تخصصی تفسیر در خصوص اینکه جایگاه معصوم در تاویل و تفسیر آیات قرآن، جایگاه معلمی است یا مفسری، گفت: بسیاری از بزرگان، شأن ائمه در باب تفسیر آیات قرآن را شأن معلمی می‌دانند و بعضی هم اختصاصا جایگاه معصومین را جایگاه تفسیری دانسته‌اند. بسیاری از روایات تفسیری ما، روایات آحاد است. حجیت حدیث ثقه، فراتر از فقه بوده و در دانش‌های دیگر هم می‌تواند نقش آفرینی کند.

وی افزود: برخی از آیات، روایات تفسیری دارند که با جستجو در همه اقوال، نمی‌توانیم به آن تفسیری که بیان شده است برسیم. یک نمونه آن آیه ۲۰۸ سوره بقره است. حدود ۱۰ قول در لفظ «سلم» که در آیه فوق مطرح شده است، وجود دارد. آیت‌الله بلاغی ۱۰ قول از این «سلم» را در آثار خود آورده‌اند که همه قابل نقد می‌باشند. از طرفی دیگر، روایات ما بر این نکته تأکید دارد که منظور از «سلم»، ولایت اهل بیت است. ضمن این که آیه ۲۰۷ بقره که فرموده است: «ومن الناس من یشتری …» مرتبط با لیله المبیت بوده و هم‌چنین در همان شب، پیامبر(ص) و حضرت علی(ع) وارد مکه شدند وحضرت علی(ع) در همان شب بتها را شکست. به علاوه، در مورد شکستن بت‌ها در این شب، روایات و قرائن زیادی وجود دارد. با این وجود، این امر مهم را مخالفان شیعه و اهل بیت پنهان کرده‌اند.

مهدوی‌راد در پایان گفت: یکی از نکات مهم در مسئله روایات اهل بیت، توسعه معنایی روایات می‌باشد، بدین معنا که ائمه می‌خواهند به ما یاد بدهند که چگونه قرآن را تفسیر کنیم. اگر تلاش شود که از روایات، قواعد تفسیری استخراج شود، بسیار مناسب خواهد بود. (برگرفته از خبرگزاری رضوی و حوزه)